Olairon Lairon Aliron

Lehengo batean orain bizi naizen herriko gune publiko nagusian, euskarazko kantuak programatu zituzten, zorioneko gu!Ez daukat gogoan testuingurua. Azoka ala umeen lasterketak, zer zegoen goiz hartan, goizez izan baitzirenbi mirari gauzatu. Lehena, kasik azalpenik behar ez duena, euskarazko musika aditzea izan zen. Bigarrena, euskarazko kantu haietako batek, ez niri tituluaz galdetu, oroigailuan eragin zidan efektua izan zen. Kantuan leloarena egiten zuen aile hitzak oroigailuko ate bateko beste aldera iristeko bidea egin zidan.

Bat-batean hantxe nintzen. Gorderik ditudan txikitako akordu eta oroitzapenen zain urrian.

Oroitzapenen zain hartan berriro ikusi nituenak ez dakit urrezkotzat jo behar ditudan, ala zer. Halako oroitzapenen balioaz inori galdetzekotan, galde egin Blade Runner hartako erreplikanteei, androide biorrobotiko haiexei. Inon topatuz gero, jakina.

Pelikulak alde batera, nire oroitzapenak?

Mutiko asto gorriak ginelarik hiru edo lau lagun elkarri lepotik hartuta, kalerik kale oihu hutsa zen kantuan. «Aile, aile, aile...».

Pasolini hutsa.

Beharbada ezagun duzue lelo hori darabilen kanturen bat, bestela barkatu ahalko didazue, ezin paperera ekarri doinu hura.

Gogoan dudanez, txikitan, gutariko baten amak «Zoaz(t)e aile!» agintzen zigun. Lagun legez poztasun betez lepotik loturik kantuan joan gintezen esateko modua zen.

Haiek garaiak!

Begiak lau eginda ere, aile hitza ez dut ikusi inon idatzirik. Hitza, 'Aliron' dioen koadernoaren ondoan zegoen. Bilboko Athletic Klubaren Historia Patafisikorako oharrak ditut hartan bildurik. Osasunaren alde nahiago izan nuen koadernoa bere hartan utzi eta errealitatera itzuli.

Alabaina, oraintsu koaderno hartara itzuli beharra izan dut. Justizia poetikoren baten bila.

«Barakaldo eta Erandio arteko zubi mugikorra All Iron Zubia izango da», halaxe zioen Bizkaiko Foru Aldundiaren web ofizialak martxoaren 30ean.

Iragarpenak argazkia zekarren.

Sei lagun. Erdian Jose Angel Iribar. Eta horrekin Bilboko Athletic Futbol Kluba tartekoa zela erakusteko aski ez balitz bezala, badaezpada, horretako zuzendari ordea ere argazkian. Beste laurak, politikariak.

«Ingelesezko All Iron adierazpen ezaguna —zioen iragarpenak— oihukatzen zen Trianoko mendietan metal preziatuaren zain berrien agerpena ospatzeko.Esamoldeak kirol- eta kultur-konnotazio nabarmenak ditu gaur Athletic Cluben garaipenekin duen loturagatik».

Iragarpenak aipatu gabe utzi arren,aliron hitzaz ari ziren.

Aliron hitzaren usteko jatorriaz lehen aipua Ibaizabalen behera itsasontziz nindoala aditu nuen, San Mames stadiumaren ondoan gindoazelarik alegia. Ondoan izan zen Ingelesen Zelaia zeritzotena, zeinetan jokatzen omen zuten meategietako ingelesek, agian hobe britainiarrek idaztea. Talde haren zale ingeles hiztunek euron jokalariei arnasa emateko «All iron» zioen pankarta zabaltzen omen zuten. Bilbotarrek Aliron irakurtzen omen zuten, hala euskaldunak nola gaztelaniadunak. Eta badoaz hiru omen.

Ez dut aipuaren dekonstrukziorik egiteko asmorik, baina, detailetxo bat, zera, izaten ote zen halako pankartarik futbol partidetan 1898an, hots, ustez kluba fundatu zuten urtean?

Ez daukat erantzunik. Bizkaiko Foru Aldundiaren iragarpenean hitzaren sorreraren bigarren ulerbide bat iradokitzen zen. Wikipediako harrobitik fitxatua beharbada.

«Alegia urbano hedatua da terminoak jatorria duela Bizkaiko meatzaritzan, bereziki hartan ingeniari britainiarrek izan zuten eraginean (eragin kultural bera lotu da futbolaren hasierarekin). Nonbait, 1870eko hamarkadaren inguruan, meatze batean burdinazko zain onak aurkitzean, all iron (ingelesez, 'dena burdina') esanez irteten ziren meatzariak».

Zuzen esanda alegiarena, alafede. Alegi zitala, zehaztuko nuke, sinesten gaitza ez ezik horretan iradokitzen dena historiari barre egitea ere badelako. Zera meatzariak larrua zain artean ixten eta, hara!,«All iron!» aldarri egiten omen zuten, horra beste omen bat, ugazaba haien hitz bi haiek bere egiten. Gizajo halakoak! Esplotatzaileek olairon esan eta, esplotatuek aliron ulertu. Bada gero tartea.

Gaztelaniaz Wikipedia harago doa.Zain onen bat antzematen zuten aldiro kaporal ingelesek bulegoko atean 'All iron' zioen letreroa ipintzen omen zuten eta, hura poza meatzariena. Ohikoaren bi kobratzen omen zuten! 1870ean bizi itxaropena 38 urtekoa zen Barakaldon, 34koa Sestaon. Gallartan, esplotazioaren esplotazioaz, populazioaren hazkundea negatiboa zen, zertarako aipatu heriotzen motiboak.

Wikipediak dioen 1870eko hamarkadan izan zen Bilbon gerra, Unamunori Bakea gerran eleberria ekarri ziona. Horretan pertsonaietako batek dio: «Ylos rusos que venían eran seras de carbón, lairón, lairón».

Lairon hitzari hizki bat lekuz mugitu, eta horra aliron hitza.

Bilbao!

Hurrengo zubia All Iron.

Bitartean, egin dezagun jolas eta barre, olairon horrena legezko alegiek proletalgoaren esplotazioaren eta borroken kroniken lekua hartzen segituko dute.