Baloraziorako ordua

Konstituzioak 40 urte egingo ditu indarrean, eta saihetsezina da gogoeta bat egitea. Botere politikoaren banaketak lurraldean izan behar zuen eraginaren inguruko balorazioa suntsitzailea da, ez delako garatu pluralismo politikoaren arabera, eta ez datorrelako bat Europan boterea ulertzeko moduaz dagoen gogoeten bilakaerarekin.

Aldaketa konstituzional bat ikusi dugu, estatuko lurralde ereduari buruzkoa, Konstituzioa indarrean egon den urteetan, batasunerako joera propio indartu baitu politika publikoen definizioa zentralizatu duelako, izaera uniforme batekin.

Besterik ez bada, eskatzekoa da lau ardatz nagusiri dagokien gutxienekoen akordio bat:

1. Botere politikoaren banaketa berri bat lurraldean, onartuz dimentsio plurinazionala eta gaindi dezan espainiar batasun hautsezin nazionala («aberri komun eta zatiezina»), aurre egiteko lurralde ezberdinetako nazionalismoen demonizazioari, zeinak patriotismo nazionalari baino ez dion mesede egiten; 2) hiritarren eskubideen dimentsio soziala indartzea; 3) hiritarren parte hartzerako dimentsioa garatzea balio demokratiko handiago batekin, txertatuz galdeketen eta erreferendumen arautegi berri bat, eta 4) Konstituzioan dimentsio europarra ainguratzea, zeina ez dagoen soilik murrizketa eta austeritatearen ideiara lotuta.

1978an onartu zen Konstituzioa, artean demokrazia heldugabe eta hauskor batean, eta garai hartan ezarritako bloke normatibo haren inertziak indarrean segitzen du, berrogei urte geroago.

Harira dator galdetzea testu arauemaile horrek iraun egin behar ote duen sine die arauemailearen indar horrekin, marmol baten gainean idatzita balego bezala, eta aldaketa txikiena ere ezinezkoa izango balitz bezala. Era berean, harira dator galdetzea garai hartan eraikitako aldamio instituzionala zergatik sakralizatzen den, zeina etorkizunera begira bainoago inboluzio demokratiko baten beldurra zegoelako eraiki zen. Eta horren harira dator galdetzea zergatik ez zaion ausardia politikoarekin aurre egiten Konstituzioa ireki eta berriz osatzeko aro bati, demokraziaren bihotzaren oinarrira iritsita. Aro berri horrek sistema indartu beharko luke, jada agortua dagoen demokrazia plurinazionalaren eztabaida gaindituz.

1978ko Konstituzioarekin bermatu zen autonomien estatuak ur azalean segitzen du, eutsi egiten dio, bizirik irauten du hondoratzera doan kortxo bat balitz bezala, baina ez da guztiz hondoratzen.

Etorkizunera begirako jokalekuek teorikoki, bost aukera hauetako bat aintzat har dezakete: 1) Sistemaren beraren inboluzioa, ez dena baztertzekoa tesi zentralizatzaileak garaile ateratzen badira. Horiek, gainera, lurraldeari buruzko arazoa administrazioei egozten diete modu deseraginkor eta antzu batean; 2) Jarraitutasunaren erraila: hau da, «kafea guztiontzat» erara segitzea, eta inprobisazioa hartuaz sistema eraikitzeko motor gisa, benetako arazoari heldu gabe, bidezidorrik gabe; 3) Estatuaren federalizazioari bidea irekiko dioten elementu eta egiturak garatzea, federalismo simetriko baten bidez; 4) Benetako federalismo plurinazionala ezartzea, zeinak demokrazia plurinazionalaren aitortza politiko eta konstituzionala egingo lukeen, autogobernu zabal batekin eta estatuko gaietan parte-hartze batekin, aldebikotasunaren ideian oinarrituta; 5) Sezesioa edo independentzia.

(Erredakzioan itzulia)