Valentziako Unibertsitateko paraninfoan ezagutu nuen —urte batzuk igaro dira— gaur egun eta aspalditik bertako katedraduna den emakume esna eta adimentsu bat. Bere hitzaldia gustatu zitzaidan, batez ere gogoan dut bere kemena filosofoen ezinbesteko beharra defendatzen, demokrazia batean.
Urte batzuk lehenago, leku berean parte hartu nuen, hauteskunde kanpainako hitzaldi batean, eta orduan ezagutu nituen euskaldun batzuk izan ziren Adela Cortina, Filosofia Politiko eta Etikako katedradunaren hitzaldira gonbidatu nindutenak.
Irakurri ditut filosofo ospetsu honek argitaratutako liburuetako batzuk, gomendagarriak, eta horien artean paragrafo hau aipatu nahi dut: «Zertarako balio du etikak? Norberaren bizitzaren protagonista izateko. Amets bat egiteko, menderatzerik gabeko gizarte batena, non guztiok begietara begiratu ahal izango dugun, gurea dena lortzeko, jaitsi beharrik izan gabe».
Adela Cortinaren paragrafo honek badu berea, zeren eta, zenbait erakunde eta indar politikoren adierazpen ofizialetara mugatzen bazara, kezkagarria eta larria da Euskal Herriko hegoaldean informatzaile gehienek duten jarrera.
Gaiaren larritasuna, jakina, ez da egoeraren araberakoa, tradizio luzeko interes politiko-ekonomikoen kateatzeari baitagokio. Gatazka erantsi honetan —berriro diot, ez da berria— erabat usteldutako elementu bat dago, duintasunik gabe erabiltzen dena eta Zuzenbide Estatua deitzen dutenarekin zerikusi gutxi duten helburuak ezkutatzeko balio duena. Elementu hori bakea eta bizikidetza besterik ez da, batzuek lotesletzat jotzen ez duten bakea, beraiek beste bat nahi izango luketelako eta ez hau.
Bakea, ez baita hitz bat, ezta egoera bat ere. Are gehiago, dialektikoki begiratuz gero, ez da gerraren kontrakoa ere. Liskarra sortzen duten baldintza politiko, sozial eta ideologiko berberen emaitza da.
Izan ere, gizartearen benetako aukera da emakumeek eta gizonek nola jokatzen duten denboran larriagotutako egoera baten testuinguruan, gurea den bezala. Hortik hasi beharko luke informazio zintzo eta egiazkoak.
Praktikan, hau ez da beti erraza. Informatzaileak bakeari buruz zer egin behar duen galdetuz gero, erantzuna nahiko erraza da. Ahalik eta ondoen idatzi behar du, eta bere jardueran ahalegindu behar du, haren defentsan laguntzeko.
Hala ere, azken berrogei urteotan, ez dut berriemaile-kazetari bat entzun, «bakeari buruzko artikulu bat idatziko dut» esaten, gero mahai aurrean esertzeko eta bere lumarekin, edo ordenagailuarekin, gaia garatzeko.
Esperientziak esaten dit, hala egingo balu, seguruenik ez lioketela argitaratuko. Izan ere, kontua ez da informatzaileak bere burua asetzea, ezta betebehar abstraktu samar bat betetzea ere.
Editore gehienek ez lukete artikulu hori irakurri ere egingo. Izan ere, gaur egun, egunkariek, aldizkariek eta gainerako hedabideek osatzen duten informazioa ia esklusiboki merkantziatzat hartzen da, eta bakea, sinets iezadazue, ez da sartzen horrelako aritmetikan.
Interes ekonomikoen gatazka honetan garrantzitsua da gaur egun euskaldunok bizi dugun orainaren egia —hain modu arriskutsuan— desitxuratzen duten arrazoi sozial eta politikoak bilatzea.
Berri-emaile askok ez dute gai politikoetan hausnartzen, eta gogoeta egiten duten asko noraezean dabiltza. Beste hainbat eta hainbat berritzaile ere oso erreakzionarioak dira, horregatik, batzuen eta besteen artean nahasmen politiko handia dago.
Ez dira talde bat, ideia bakarra, baina gehiengoak bat egiten du honetan: ez dute ikusten dutena kontatzen, ez dute entzuten dutena esaten, interpretatu egiten dute. Hor dago gaizkia; izan ere, gertakarien interpretazioak hartzailearen, gizartearen ondare esklusiboa izan behar du beti, eta inoiz ez informatzailearena.
Hain modu sotilean sortutako «errua beti da mezulariarena» esaldi hori, askotan mozorro bat besterik ez da, iritzi publikoaren aurrean oso defendagarriak ez diren jarrerak ezkutatzen dituen mozorroa.
Informatzaileak kontzientzia kolektiboa manipulatzeko sistemekin kolaboratzea, non pertsonek gizarte demokratikoak eskatzen duen bezala jokatzeko egoerak sortarazten dituzten, eta ez dira konturatzen eskakizun horiek benetako boterearentzat, hau da, ekonomiarentzat, lan egiten duten zentroetatik zuzentzen direla.
Komunikazioaren teoriaren, psikologia sozialaren eta iritzi-zundaketaren tekniken manipulazioan eta aprobetxamenduan parte hartzea, ez dira bakarrik ezagutzeko, baizik eta iritzi publikoan eragiteko.
Batzuek informatzaile gisa duten lanbidearen jarduna sektore nagusiei komeni zaizkien ideiak eta kontzeptuak errepikatzera mugatzen dute, pertsonaren pentsamoldea bera haietan itotzeraino.
Inposatutako ideiak kontzientzian hain modu trebean txertatzen dira, non jendea bere lan intelektualaren, bere uste ideologiko sakonaren fruitutzat hartzen hasten den.
Botere-guneak, lankidetzan aritzen diren argitalpen-monopolioen bidez, gero eta gogorrago ari dira programatzen gizarteko maila desberdinen jokabidea, eta komenigarritzat jotzen duten informazioa baino ez dute sartzen.
Azaltzen ari naizena programazio psikologiko bat besterik ez da, bake-bizikidetzaren aurrean —ez euskal gizartean bakarrik, Espainiakoan ere— eratzen ari den jokabidearen aldaketa bortitza helburu duena.
Horregatik galdetzen dut: nola defini daiteke mezulari hauskor gisa helburu horiekin kolaboratzen duena?
Nire ustez, luma paperean ibiltzeak, nolabaiteko balio komertziala izateaz gain, balio etiko eta moral ezinbestekoa ere izan beharko luke. Gizarte demokratiko batean hain beharrezkoa den lanbide bati datxekiona. Edo jada ez?
