Duela hogei urte erraustegiaren gaia hasi zenetik, agintariek ez zuten inoiz hitz egiteko inolako asmorik izan, erraustegia nola edo hala egin nahi zuten, eta, gero ikusi dugunez, ahalik eta gutxien ordaindu nahi zuten mantentze-lan desegokiengatik. Horren froga da 10.000 sinadura bildu zirela ETBn erraustegiari buruzko eztabaida bat egiteko eta ez zela egin, edo GuraSOS plataformak orduko aldundiko bozeramailearekin zuen bilera bertan behera geratu zela hasi baino 40 minutu lehenago. C. Ormazabal bera ere ausartu zen sartzen zen gobernua baldintzatzera, 63 milioi euroko zorra sortu zuten Swaps bezalako produktu espekulatibo bat kontratatuz. Horregatik guztiagatik, ez da ulertzen Toxiko Watch fundazioak aldundian erraustegiari buruz egindako datuen aurkezpenean Susana G. Chueca batzarkidea, desberdin pentsatzen zutenei ahotsa eman gabe, erraustegiari etorkizun txarra iragartzen zioten pertsonengatik kexatzea.
Pixka bat gogoratuz, garai hartako agintari politikoentzat, 2015. urteaz ari naiz, erraustegiaren pastel goxoa egitea erraza zen; izan ere, nahiz eta azpiegitura mota horiek denbora asko zeramaten Europan egin gabe, eta herritarrek ez zituzten maite, bazituzten horretarako baliabideak. Gainera, komunikabide indartsuak bere alde zeuden eta, hori gutxi balitz bezala, erraustegiaren jarraipena egiteko Biogipuzkoa Osakidetzaren menpeko erakundea kontratatu zuten.
Biogipuzkoa aipatua izan denez, gogora dezagun Aurrekoetxea institutu horretako kideak 2016an Batzar Nagusietan egindako agerraldi batean erraustegiaz hitz egitean gezurra esan zuela, kutsadurarik izanez gero erraustegia ordu erdian geldi zitekeela esan baitzuen; izan ere, A. Tapia sailburu ohiak ere (2022) aitortu zuen erraustegiak ez duela sistema automatikorik partikulen kontzentrazioa 150mg/Nm3-tik gorakoa izanez gero hondakinak elikatzea galarazteko. Hala eta guztiz ere, bi urte geroago, Aurrekoetxea Eusko Jaurlaritzako Osasun Saileko Osasun Publikoaren eta Adikzioen zuzendari izendatu zuten.
Maiatzean, Aurrekoetxeak zuzentzen duen institutuak, hau da, Biogipuzkoak, ikerketa baten ondoren ondorioztatu zuen ez zegoela alde nabarmenik kutsaduraren aldetik, erraustegia ezarri aurretik eta ondoren. Kontua da datu horiek ez datozela bat erraustegiaren enpresa emakidadunak berak (Ekondin) kontratatutako enpresek (SGS eta Idom) emandako datuekin, ezta Europan zortzi erraustegi kontrolatzen dituen Toxico Watch fundazioak jasotakoekin ere. Bai lehenengoentzat, bai bigarrenentzat, erraustegiaren inguruko metal astunak edo dioxinak eta furanoak nabarmen hazi dira, bai lurzoruan, bai gainazaleko eta lurpeko uretan ere.
Izan ere, datu bitxi gisa aipatu behar da Asensiok (PSOE), Ingurumen diputatu eta Gipuzkoako Hondakinen Kontsortzioko (GHK) presidenteak, erraustegiaren emakidaduna zigortu zuela Arkaitzerrekako erreka kutsatzeagatik. Konparazioarekin jarraituz, Biogipuzkoak ere ez du kutsadurarik hauteman arrautzetan edo esnean. Horretan, Toxico Watchekin aldea dago; izan ere, oilategi batzuk aurkitu ditu baimendutako dioxinen muga hainbat adiz gainditzen duten arrautzekin, baina Biogipuzkoako institutu honek ere ez du PTH eta fenol toxikorik antzeman, Idomek eta SGSk erraustegiaren inguruan aurkitu duten moduan.
PAHri (hidrokarburoak) eta PCBri (bifenilo polikloratuak) dagokienez, Biogipuzkoarentzat, erraustegiaren inguruan aurkitu dituen substantzia horien kutsadura Goierrin dagoen kutsadurarekin konparatu daiteke. Toxiko Watchek, berriz, PAHren igoera esanguratsuak detektatu ditu, baita PCBko oilategi guztietan ere. Atal honekin bukatzeko deigarriena aipatuko dut; izan ere, Biogipuzkoaren arabera, erraustegiaren jarduera hasi zenetik, dioxinez ia libre zegoen goroldioa berdin dago; Toxiko Watchentzat, aldiz, erraustegitik metro gutxira dagoen toki bateko goroldioan dioxinen gorakada handia izan da, 0,13tik 29,38 pikogramora. Bestalde, odol analisietan Biogipuzkoak kadmioa eta selenioa detektatu ditu, baina ez ditu erraustegiaren jarduerarekin lotu.
Egoera tamalgarria da, batez ere substantzia kutsatzaileen eta tenperaturen kontrol negargarriagatik, jarraipenik egin gabe geratzen diren dioxina edo PCB mota desberdinengatik, edo kutsatzaile berriak agertzeagatik, hala nola Pfak, iraunkorrak eta metagarriak direnak. Egoera tamalgarri horri buruzko galdera da: konponbidea badago? Eta erantzuna da baietz, baina horretarako inbertsio handia egin behar da, besteak beste etengabe labe bat piztuta mantentzeko, haren tenperatura une oro kontrolatuz, monotorizatzeko modua aldatzea, edo aditu-talde bat kontratatu erraustegian sartzen diren material guztiak eta errekuntzaren ondoren sor daitezkeen substantzia berriak aztertzeko.
Toxico Watchek egoera bideratzeko Biogipuzkoarekin lankidetzan aritzeko eskaintza egin duen arren, agintariek badakite horrek kostu bat duela eta Biogipuzkoaren emaitzak komunikabide handietan zabaltzen jarraitzen duten bitartean, dirua aurreztuko dutela, nahiz eta horretarako gure osasuna kaltetu.
Gauzak dauden bezala egonda eta hainbat arrazoirengatik, betiere egindako azpiegiturak aprobetxatuz, jarduera ixtea ere balora liteke. Edonola ere, nire ustez, gure agintariek gutxienez Frantzia, Txekia, Belgika eta Herbehereetako agintariek bezala jokatu beharko lukete, eta Toxiko Watchek, Idomek eta SGSk kutsadura larria aurkitu duten tokiak ikertu beharko lituzkete. Izan ere, Ibarluzeak, Biogipuzkoako kideak, substantzia toxikoen gainean egiten den monotorizazioa nahikoa dela ziurtatzen du, edo baimendutako dioxinen muga baino hamar aldiz handiagoa den arrautza bat jango luke erraustegiaren ontasunei buruz hitz egiten duen edozein politikarik?
