Urraketak eta eskubideak: guztienak, guztiontzat

Duela egun batzuk aurkeztutako ETAren terrorismoaren ondorioz Estatuko Segurtasun Indar eta Kidegoetako kideek eta haien senideek jasandako injustiziari buruzko txostenak (1960-2011) eztabaida sortu du sektore batzuetan.

Polemika, politizazioa eta biktimak inoiz elkartu behar ez liratekeen kontzeptuak dira. Horregatik, Txostena bere benetako testuinguru bakarrean kokatzeko eta edozein polemika artifizial konpontzeko asmoz, eta horri buruz eman daitekeen iritzia guztiz errespetatuz, honako zehaztasun hauek egin nahi ditut:

1) Aurkeztutako ETAren terrorismoaren ondorioz Estatuko Segurtasun Indar eta Kidegoetako kideek eta haien senideek jasandako injustiziari buruzko txostena (1960-2011) erakunde akademiko independente ospetsu batek egindako txostena da: Deustuko Unibertsitateko Pedro Arrupe Giza Eskubideen Institutuak egin du, orduko Euskal Idazkari Nagusiaren enkarguz, (gaur egun Eusko Jaurlaritzako Giza Eskubideen, Memoriaren eta Lankidetzaren Sailburuordetza da). Beraz, Institutua eta Gobernua horren erantzule gara, bakoitza bere erantzukizun-esparruan.

2) Txostena estrategia global baten parte da. Ez da ekimen isolatua. Gobernuaren politika orokorrean sartzen da, giza eskubideen urraketei dagokienez, eta, zehazkiago, urraketa horiek hainbat gizarte-kolektibotan eragindako sufrimenduari buruzko txostenetan. Esparru horretan, Pedro Arrupe Giza Eskubideen Institutuak txosten hauek egin ditu lehenago: ETAk mehatxatutako pertsonek jasandako injustiziari buruzko txostena (1990-2011) (2016ko martxoa); Unibertsitateko kideek terrorismoari eta giza eskubideen urraketei buruz dituzten ezagutzak eta diskurtsoak Euskadin (2017ko uztaila); Espetxetik urruntzeko politikak presoen familietan duen eraginari buruzko txostena (2017ko azaroa); Jazarpen-indarkeria jasan zuten zinegotziek jasandako bidegabekeriari buruzko txostena (1991-2011) (2019ko uztaila). Sailburu honek Pedro Arrupe Giza Eskubideen Institutuaren planteamendua, metodologia, zehaztasun akademikoa eta ekarpena aitortu eta baloratu nahi ditu, bai eta eskubideen urraketak ikusarazteko eta haien defentsa eta babesa aldarrikatzeko egiten duen lana ere.

3) Txostenek arreta jartzen dute eskubide-urraketen biktimengan, haietan eta haien inguruetan eskubide-urraketa horiek eragindako sufrimenduan. Txosten bakoitza, beraz, nahitaez berariazkoa da. Ez da azterketa globala egin nahi. Esku artean dugun txostenaren helburua ez da Euskadiko 1960 eta 2011 arteko egoera politikoa eta indarkeriaren fenomenoa modu integralean aztertzea. Ezta Estatuko Segurtasun Indar eta Kidegoen politikaren eta jardueraren azterketa ere, aldi horretan Euskadin. Berriro diot, helburu jakin batean jartzen duten analisiak dira. Azken argazkia ikerketa, txosten eta ekimen guztien batura artikulatuaren emaitza izango da, gertaera guztiak, esperientzia guztiak, eskubideen urraketa guztiak eta horiek eragindako sufrimendu guztiak islatzen dituena. Giza eskubideen ikuspegitik, urraketa guztiak bidegabeak izan ziren.

4) ETAren terrorismoak Estatuko Segurtasun Indar eta Kidegoetako kideen eta haien senideen eskubideak eta sufrimendua urratzen direla egiaztatzeak ez du esan nahi, inola ere, Eusko Jaurlaritza horiekin identifikatzen denik erreferentzia-aldian izandako politikarekin eta jarduerarekin. Txostenaren xedea ez da politika eta jarduera hori aztertzea (ez zen hala izan Ertzaintzaren jarduera, udal-politika edo ETAren estrategia orokorra aztertzea, izan ere, ertzainen eta zinegotzien eskubideen urraketetan edo urruntze-politikak presoen senideengan eragin zuen sufrimendu erantsian jarri zen arreta). Txosten horien ikuspegia biktimak, haien eskubideen urraketak eta urraketa horien ondorioak dira beti.

5) Estatuko Segurtasun Indar eta Kidegoek edozein diktaduratan eskubideak urratzearen sinonimo dira. Baita Espainian eta Euskadin ere. Eta aldi demokratikoan, halaber, Euskadiko Segurtasun Indar eta Kidegoek eskubideak urratu dituzte, botere-abusuaren eta Estatuak indarra legez kanpo erabiltzearen ondorioz, eta, kasu askotan, askatasunak babestu beharrean, eskubideak urratu ditu. Eskubideen urraketa hori baieztatzea guztiz bateragarria da ETAren terrorismoak kolektiboan eta haren senideetan eragindako sufrimendua aldi berean onartzearekin. Kontua ez da Euskadiko Estatuko Segurtasun Indar eta Kidegoen historia zuritzea. Kontua da eskubideen urraketa guztien etika mahai gainean jarri behar dela.

6) Iraganera begiratzearen azken jomuga etorkizuna da beti, errepikapenik gabeko etorkizuna. Etorkizuna izateko, biktima guztiak eta eskubide-urraketa guztiak hartu behar dira kontuan. Ez dago lehen eta bigarren mailako biktimarik. Biktimak daude. Indarkeria bidegabearen biktimak. Biktima horiek guztiek egia eta justizia izateko eskubidea dute. Biktima horiek guztiek legezko onarpena, aitormen instituzionala, soziala, morala eta sinbolikoa izateko eskubidea dute. Denak dira biktimak eta denak hartu behar dira halakotzat. Eskubideen eta haien urraketen ikuspegi hori da, zalantzarik gabe, gure etorkizuneko bizikidetza-eredua giza eskubideen defentsa, babes eta bermearen printzipioan oinarritzeko oinarri sendoena: pertsona guztientzako eskubide guztiak.