Uraren arazoa Alesbesen, landa eta industria politikaren ondorio

Nafarroan nitratoek eragindako uraren kutsaduraren bilakaerak nekazaritza- eta abeltzaintza-ereduintentsiboari buruz hausnartzera behartzen du, baita horri buruzko legedi berria ezartzeko beharrari buruz ere, ingurumen eta osasun arazo larria baita. Nafarroako geografiako eremu zabalak nitratoek kutsatzeko arriskuan dauden eremu izendatu dira, eta haien azalerak handitzen jarraitzen du.

2020ko uztailean, Europako Batzordeak Espainia Europako Justizia Auzitegira eramateko aldez aurreko irizpen bat eman zuen, Nitratoen Zuzentaraua ez betetzeagatik. Zuzentarau horretan Nafarroa sartzen da, Zuzentarauaren puntuak ez betetzeagatik. Txostenaren arabera, nekazaritza- eta abeltzaintza-jardunbide txar horien ondorioz, nitratoengatiko kutsaduragatiko Eremu Kalteberen eremua %76 handitu da 2016-2019ko aldian, eta %317 2012-2015eko aldian zegoen eremuarekin alderatuta.

Hala eta guztiz ere, nitratoen kutsaduragatik kalteberak diren eremuetan nahiz horietatik kanpo, industria-hondakin organikoetarako etxalde eta biometanizazio-zentro berriak baimentzen jarraitzen da (Biomendi, HNT Biogas eta Cabanillasen izapidetzen ari den beste bat). Horrela, saihestu ezinekoa da lurzoruen kutsadurak eragindako ingurumen-arazo larriak areagotzen jarraitzea, eta horrek uraren horniduran dituen arazoak areagotzea. Gainera, etorkizunean, prezipitazio hidrikoak gutxitzearekin larriagotu egingo direla aurreikus daiteke.

Nafarroan nitratoz kutsatutako eremuek Aragoiko beheko arroa eta Ebroko Erribera hartzen dituzte batez ere. Aragoi ibaiaren eskuinaldean dauden udalerrietan, Martzilla, Caparroso eta Santakara inguruan, nitratoek kutsadura handia eragiten dute. Horrek inplikazio larria du aipatutako herrien ingurumenerako eta osasunerako; izan ere, horietako batzuk, gaur egun, inguruko akuiferoetatik ahoko urez hornitzen dira oraindik. Kontserba-industrientzat, animalia-espezieentzat eta eremu horietan dauden ekosistementzat ere garrantzitsua da, degradatuta baitaude.

Alesbeseko ur-horniduran antzemandako arazoari dagokionez, badakigu Aragoi ibaiaren akuiferoa, garai batean kantitate eta kalitate aldetik aberatsa zena, degradatu egiten dela nekazaritza- eta abeltzaintza-jarduera industrial intentsiboaren ondorioz. Veracruz putzuak, historikoki Alesbesko biztanleei edateko ura eman dienak, nitrato-maila handiak ditu, baimendutako maximoa baino handiagoak, eta, ondorioz, ezin da kontsumitu.

Larrialdiko hasierako egoeran, ikusi dugu Bardeako kanaletik ureztatzeko ura hartzeak —hau da, Esatik, Moranteko urmaeletik, Ureztatzaileen Elkartearen jabetzakoa— ez dituela eragotzi urriaren 23tik hona izan diren arazoak. Bardeako kanaletik ur-hornidura eten ez den arren, Moranteko putzua hutsik geratu da. Nor geratu da urarekin? Gogoratu behar da urriaren 1etik aurrera debekatuta egon dela Esako urarekin ureztatzea.

Uren Legeak herritarrak hornitzea lehenesten du, eta, ondoren, ureztatzeak eta nekazaritza-erabilerak, eta, azkenik, industria-erabilerak eta aisialdia. Biztanleentzako hornidura kontsumo osoaren %14 baino ez da. Beraz, ez litzateke ur horniduran arazorik egon behar lehorte egoeran, eta horrek kudeaketa arazo batera garamatza. Kontua ez da uraren eskaintza handitzea, eskaria dagoen erabilgarritasunera egokitzea baizik.

Geure buruari galdetzen diogu: nola da posible Moranteko putzua hutsik geratzea? Zer kudeaketa eta programazio egin du Alesbesko Udalak hori gerta zedin? Udalak behar bezala kudeatuko duela zalantzan jartzen dugunez, berriro galdetzen diogu geure buruari: nola da posible Alesbesko hornidura-sareko ura La Veracruzeko putzu kutsatura berriro konektatzea? Nola adieraz daiteke lehenengo udal-bandoan ura edateko modukoa izango dela, zaporea aldatu arren, nitratoek kutsatzen dutela jakinda? Nola liteke ordu batzuk geroago ur-hornidura etetea, edangarritasunari buruzko zalantzak direla eta?

Era berean, geure buruari galdetzen diogu: Esako gorakadak Alesbesko ur-hornidura konponduko zukeen? Ez, noski, euri faltagatik.

Uraren arazoa ez da konpontzen Ureztatzaileen Komunitatearekin, ez zisterna-kamioien bidezko hornidurarekin, ezta Mairagako Mankomunitatearen menpe ere, azken horrek, aldi berean, hitzarmena baitu Itoiztik ura hornitzeko. Administrazio publiko eta pribatu gehiegi. Burokrazia eta mendekotasun gehiegi. Konponbidea Aragoiko akuiferoko nitratoek eragindako kutsadura-arazoak konpontzea da, eta kudeaketa berriz ere tokiko erakundearen mende egotea.

Nafarroako Makrogranjen Aurkako Plataformatik ohartarazi nahi dugu nitratoengatiko kutsaduraren igoera bizkorra dela, eta kutsatzeko joera ez dela inoiz lehengoratuko nekazaritzako industriak eta abeltzaintza intentsiboak gora egiten jarraitzen duten bitartean.

Beharrezkoa da Nafarroan etxalde industrial berriak jartzeko epea luzatzea, nitratoek eragindako kutsadura leheneratu arte, eta, bitartean, jasangarritasunarekin eta ingurumenarekin bateragarria den nekazaritza- eta abeltzaintza-eredu baterako trantsizioa egiteko beharrezko neurriak ezartzea. Trantsizio horrek kontuan hartu beharko du gaur egun bizi dugun ingurumen-krisia; izan ere, ziur aski, etorkizunean areagotu egingo da, aurrez ikus daitekeen baliabide-urritasunaz gain.

Adibide praktiko gisa, garrantzitsua da jakitea Kataluniako Generalitateak bi urteko luzamendua ezarri zuela 2019an, nitratoek kutsatutako herri jakin batzuetan abeltzaintzako ustiategi berriak handitzea edo eraikitzea eragozten zuena. Luzamendua, geroago beste lau urtez luzatu zena. Nafarroan ezinbestekoa da norabide berean urratsak egitea.

Ura ezinbesteko beharra eta eskubide unibertsala da, nahiz eta, batzuetan, batzuen interes ekonomikoek arriskuan jartzen duten ura jendeak eskuratzea.

Alesbesen, nahikoa ur dago, eta sobera kutsadura.