Interes eta harridura handiz irakurri dugu Save the Children (STC) erakundearen Por una escuela concertada inclusiva (Itunpeko eskola inklusibo baten alde) txostena. Euskal Eskola Publikoaz Harro Topaguneko kide garenez, diagnostikoari eta bertan jasotzen diren proposamenei buruzko gure iritzia eman nahi genuke.
Harritzen gaitu, hasteko, EAEko Hezkuntza Lege berriarekin bat etorriz, honako hau dioenean: «Ondorio guztietarako, autonomia-erkidegoek itunpeko eskola eta eskola publikoa tratatu beharko lukete hezkuntzaren zerbitzu publikoa bermatuko duten ikastetxeen sare bakar baten parte gisa». Pribatua eta publikoa parekatzea, lehenengoa bakarkako edo talde konkretuen esku dagoenean eta bigarrena gizarte osoarena denean, pribatizatzeko apustu gisa baino ezin da interpretatu. Erakunde pribatu bat publikoa balitz bezala tratatzea, sare pribatu-itunduaren alde deklaratzea da. Horrelako planteamendu batek ez du balioko segregazioa amaitzeko, eta ez ditu interes pribatuak interes komunaren mende jarriko.
Harrigarria da, halaber, itunpeko irakaskuntza eta kalitatezko hezkuntza-sistema identifikatzen dituzten zenbait datu partzialki erabili izana, eta EAEko sare horretan bizefaliaz hitz egitean izandako desegokitasuna («%25 erlijio-irakaskuntza eta %25 ikastolak»); azken horiek guztizkoaren %13 baitira, irakaskuntza pribatuaren herena.
Nahiz eta STCren txostenak partekatzen ditugun proposamen batzuk jasotzen dituen —hala nola bulego independenteetan matrikulatzea, eta ez ikastetxeetan—, gure ustez, aurrekontu faltsu honetan oinarritzen da txostena: diru publiko gehiagok ekarriko luke itunpeko irakaskuntzaren doakotasuna, eta horrek ekitatea ekarriko luke, eta familia ahulenei ikastetxea aukeratzeko orain ez duten askatasuna erraztuko lieke. Hori baieztatzeak esan nahi du, inplizituki, bi ideia onartzea: itunpeko irakaskuntza hobea dela, baina mundu guztia ezin dela horretara joan (arrazoi ekonomikoengatik), eta familia gehienek, kalteberatasun-egoeran daudenek barne, ikastetxe horietara joan nahi dutela.
Ez gaude batere ados azterketa horrekin: itunpeko eskolak bere inguruneko aniztasuna islatzen ez duten komunitate artifizialak aukeratu, onartu eta sortzen ditu, zati handi batek ez du betetzen integraziorako oinarrizko elementua den euskararen ezagutzaren helburua, eta garraio pribatua sustatzen du urrutiko ikastetxeetara; eta, herritarren nahiei dagokienez, familia gehienek, erosteko ahalmen handia duten askok barne, publikoa aukeratzen dute, doakotasuna, kalitatea eta zerbitzuak eskatzen baitizkiote.
Txostenaren egileak ekitaterantz jotzeko proposatzen duen irtenbidea itunpeko sarea gehiago finantzatzea da, benetako doakotasuna eta onarpen-prozesuetan bidezko joko-arauak lortu arte; horrela, ikastetxea aukeratzeko askatasuna eta eskola-segregazioaren murrizketa bermatuko lirateke. Baina itunpeko irakaskuntza ez da inoiz doakoa izango, bere izaeran dagoelako bereizteko beharra, merkatuaren mende dagoelako.
Nola konbentzitu ezaugarri bereko bi zentro (D eredua, laikoak...) dauden herri edo auzo bateko familiak, bata publikoa eta bestea pribatua, azken hori aukeratzeko? Balizko zerbitzu hobeak eskainiz, irakastorduak handituz, kuotak kobratuz... hau da, bereiziz, hautatuz, hitz batean, diskriminatuz.
LODEtik (1985), EAEko kontzertuen dekretutik (1987) eta Hezkuntza Lege berrira iritsita, debekatuta dago kuotak kobratzea, eta ikastetxe pribatuekin hitzartu da baldintza batzuk betetzearen truke, besteak beste, doakotasuna. Ez dituzte inoiz bete, eta inork ez dizkie betearazi. Kuotak, legez kanpokoak, kobratzen jarraitzen dira: irakaskuntzagatik edo zerbitzuengatik justifikatzen dira, eta derrigorrezko edo borondatezko deitzen zaie, baina ordaintzen ez dituena ezin da zentro horietara joan. Itunpeko irakaskuntzan ez da inoiz benetako doakotasunik egongo, ez doa bere izaerarekin.
EAEko ituna handituz joan da pixkanaka derrigorrezko etapetatik 2-18 urteko kontzertu osora iritsi arte. Eta, hala eta guztiz ere, itunpeko sareak dio bere finantzaketa ez dela nahikoa (!), aipatutako txostenean modu ulertezinean partekatutako jarrera. Baina zergatik eman dirua eta onartu ikastetxe itunduetan beharrezkoa ez den hezkuntza-eskaintza, auzoan edo herrian eskaintza publiko nahikoa dagoenean? Logikoena diru publikoa zentzuz eta eraginkortasunez erabiltzea litzateke, eskola publikoan inbertituz.
Berrogei urteko hezkuntza-hitzarmenaren ondoren egoera dual diskriminatzaile bidegabe honetara iritsi bagara, agian hitzarmen-tresnak huts egin du eta berrikusi egin behar da. Bide horretan tematzea egin duguna eta honaino ekarri gaituena onartzea da. Edozein arrazoi dela-eta irakaskuntzako zerbitzu publikoa erabili nahi ez duten eta pribatua nahiago duten familiek beren baliabideekin aurre egin beharko liekete gastuei. Aukera hau guztion diruarekin diruz laguntzen jarraitzea ez da bidezkoa.
Hezkuntza publikoaren, haren beharren eta hobekuntzaren aldeko diskurtsoaren falta sumatzen dugu. Era berean, ez da inolako neurririk aipatzen familia kalteberak ez direnek gero eta gehiago hezkuntza publikoa aukera dezaten. Izan ere, uste dugu, errespetu osoz, txosten honen helburua desenfokatuta dagoela: ez zaigu desiragarria iruditzen sare kontzertaturako sarbide unibertsala erraztea; aitzitik, eskaintza publikoa erakargarriago egitea eta familia gehienek hau hautatzea bultzatu beharko litzateke, eta horrela, gehiengo zabalagoa lortzea, aniztasuna onartuz eta segregazioa murriztuz.
Txosten honek dioenari erantzunez, itunpeko eskola, salbuespen gutxi batzuetan izan ezik, ez da inoiz inklusiboa izango. Eskola publikoa da inklusibo eta unibertsal bakarra, gizarte-kohesioa, bizikidetza eta integrazioa lortzeko tresnarik eraginkorrena. Gure apustua sare publiko bakarraren aldekoa da, euskaldun, plural, hurbileko, parte-hartzaile eta baliabidez hornitutako bakar baten aldekoa, berriro ere, publikoa. Save the Childrenek partekatzea gustatuko litzaiguke.
