Publikoarekiko itun berri bat euskal hezkuntzan

Bizi izan dugun krisialdian ahots asko altxatu dira zerbitzu publikoen murrizketen kontra, osasun publikoaren beharra aldarrikatuz. Hala izan behar da. Baina gure irakaskuntzan, abiapuntua osasunarena baino askoz konplexuagoa da. Gure erkidegoko hezkuntza sistemaren konfigurazioa historiaren bilakaeraren emaitza izateaz gain, gaur egunera arte sozialki eta politikoki berretsi diren politika zehatzen fruitua ere bada, datozen hauteskundeetan laster ikusiko dugun bezala.

Hori oinarri hartuta, uste dut publikoagoa nor den erakusteko sareen eta hezkuntza eragileen arteko norgehiagoka antzutik irten behar dela eta lankidetza aroa ireki behar dela. Sare publikoa indartzearen beharrari uko egin gabe, sektore guztietan konplizitateak bilatzea ezinbesteko lana dugu, agian epe ertainean ditugun dualtasunak gainditzeko helburura hurbilduz.

Ez dut ahaztu nahi titulartasunaren garrantzia, baina une honetan ez litzateke berehalako gaia izan behar. Jakina, ez nabil lankidetza serafikoaz hitz egiten, baizik eta akordio soziopolitiko handi batez, publikoaren balioetan oinarrituta, betetzen ez dituztenentzat finantzaketa publikoaren babesetik kanpo uzteko atea irekiz.

Honako hauek lirateke akordio handi horren oinarriak: 1)hezkuntza segregazioaren itun handi bat; 2)kontrol mekanismo batzuk ezartzea, ikastetxeen gobernantza gardena eta irabazi asmorik gabea bermatzeko, eta 3)kultura demokratikoa eta parte hartzailea sustatzea, ikastetxeetan ez ezik, administrazioaren funtzionamenduan eta administrazioaren eta haien arteko harremanetan ere.

Oinarri horiek, sinesgarriak izateko, politika zehatzetan eta araudi eragingarrietan islatu behar dira. Katalunian bezala, segregazioaren aurkako ituna erditu behar dugu, non ikastetxeek beren HBI (Hezkuntza Beharren Indizea) edo antzeko beste indize baten arabera beraien burua neurtzea onartu behar duten, anitzak edo homogeneoegiak diren jakiteko. Horrek ondorio batzuk izan behar ditu plangintza eta matrikulazio araudietan, bai eta aniztasunari benetako arreta emateko ezer egiten ez dutenentzat laguntza publikoak eteteko neurriak hartzean ere. Gehiago: 1987ko itunei buruzko araudia eguneratu, doakotasuna modu eraginkorrean lortu eta itunpeko ikastetxeen finantzaketari buruzko egia birplanteatu behar da, finantzaketa hori azpikontrata merkea izan ez dadin, ezta bere kontuetan gardena ez den txiringito bat ere. Honezkero, akordio sozial handia behar da eskola plaza baten benetako kostua jakiteko.

Bigarren oinarriari dagokionez, beharrezkoa da hezkuntzan ondasun komun gisa sakontzea, Unescok proposatzen duen bezala. Beste era batera esanda, administrazioaren egitekoa aldatu egin behar da—desagertu ez— hezkuntza komunitateak jabegoak izateko norabiderantz. Horrela, gobernantza berri batek erreforma garrantzitsuak eskatzen ditu administrazioaren egungo funtzionamendu zentralista eta uniformean, herritarrek parte hartze handiagoa izan dezaten, ikastetxeen zerbitzura jar daitezen. Horrek suposatzen du zentroak ingurunean errotuta egotea, udalerrien zeregina beste baterako gobernantza batean birplanteatzea eta,—zergatik ez?—, titulartasun formula berriak aztertzea, administrazioa alde batera utzi barik, zuzenbide publikoko erakundeak eratzea ahalbidetuko dutenak, eskola komunitateetatik bertatik abiatuta.

Hirugarren zutabeari dagokionez, parte hartze handiagoko garai berri bat ireki behar da. Ikastetxeek, guraso elkarteekin batera, aktibismo sozialerako, eztabaidarako, proposamenerako eta parte hartzeko espazioak izan behar dute, autonomia esparru arautu batean. Ahultasun sozial eta ekonomikoko une hau oso egokia izan daiteke gurasoen elkarteen zeregina elkartasun sareak indartzea izan dadin. Herritarrak ezin dira konformatu merkatuan egiten diren hezkuntza eskaintzen artean aukeratzearekin, baizik eta hezkuntzan bertan konpromiso aktiboa hartu behar dute.

Baina ezin da horrelakorik egin, beste edozein lehentasunen gainetik ardatz sozialen inguruan ez bagara biltzen. Lidergo politikoa behar dugu hezkuntza herri lehentasun bihurtzeko eta gehiengo sozial baten konplizitatetan oinarritu ere, hezkuntza pribilegioei aurre egiten dieten politika inklusiboek gizarte osoarentzat dituzten onurak ulertzen dituena.