Oteiza, Gandiaga eta Kapanaga

Oteiza eta Gandiagaren arteko harremanaz, elkarkidetzaz eta hark honengan izan zuen eraginaz asko eta asko hitz egin da. Bi izaera desberdin, bi sortzaile lan sorkuntza estetikoan, eta, garai baten, biak elkarren ondoan.

Barrurantz begiratuz, barrunbea irauliz ateratzen zituen Gandiagak bere poemak. Ixo, zaude! Begiak hetsi, ukondoak mahaian jarri eta hausnarketa sakonean, estasian bailegoan, halaxe zetozkion olerkiak gure poetari. Barrurik hara, Behetik gorako ibileran.

Oteizaren izaera bestelakoa zen, guztiok dugu gogoan, leherkorra,barealdian ere trumoiaren burrunba. Oteizaren estasia hutsari eta kosmosari lotuago zegoen, eta, hustasun hori dela eta, goitik beheratzen eta bereganatzen zituen gauzak.

Gogoan dut Gandiagari egin nion azken bisitan, agurtzean, esan zidana: «Kontu izan paraboletan idatzi izan direla gauzarik baliotsuenak eta sakratuenak», geuk ondo deszifratzea da gakoa.

Ezezagunagoak dira eta ezkutuago daude Kapanagaren esanak eta lanak. Otxandiarraren ustetan, euskarak bere aztarnetan dakarkiguna antzinako biziera baten adierazpena da. Iz, In eta Il fonema bikoitzen zentzuetan gure oinarria. Izatasuna, egintza eta getasuna bizibideko kontzeptulegez gorpuzten joan zitzaizkigun. «Iz zan eta hil zan». Oteizaren ikuspegian ere (h)asiera amaia dugu.

Oteizak: «(Tantos siglos y con tanto glorioso sirviente vasco, sin haberlo reparado; pienso a veces, dentro del sueño, digo, si hubiera olvidado cómo volver de nuestra Prehistoria, pero me despierto y vuelvo)».

Eta Kapanagak Oteizari idatzia: «Era importante lo que me decía sobre el planteamiento de constelaciones etimológicas y sobre la relación etimología-ontología.»

»Por mi parte tengo la impresión de que los gramáticos son incapaces de ahondar en la filosofía de la lengua y se afanan en tejer musarañas sobre su superficie, haciendo más difícil un estudio en profundidad. Yo admiromucho más a Uds. Que con intuición saben adentrarse en esos mundos y aciertan a ver a través de oscuridades. Por eso pienso en D.José Miguel y en Ud.»

Garai batean, Bittor kooperatibak sortu eta holako lanetan aritu zen. Barandiaranek esan omen zion orduan Kapanagari: «Bittor, kooperatiba lanetan jarduteko gai izan daitekeen jende ugari dago gurean, baina euskararen ikertze lanetan aritzeko zeu zara egokiena eta zeuri dagokizu». Eta halaxe, euskararen jatorrian eta idorokuntzan ibili zen bizitza osoan.

Argia eta argitasuna eta Iluna eta ilunbearen kontraposizioa, gure euskararen «jin-jan» hori, inork ez bezain ondo aztertzen zekien otxandiarrrak. Kapanagaren ustetan, hizkuntza da abegirik onena, eta hitzen jatorria eta esanahia aztertzeari ekin zion bizitza osoan.

Hirurok izan zioten begirunea eta onespena gure aintzinakotasunaren lekuko eta lemazain izan genuen Aita Jose Miguel Barandiarani. Ataundarren esanetan, «aurkitutako aztarnak gure barruti sakratuak ziren, lehenagoko euskaldunak biltzen ziren abegiak». Laurok ari zaizkigu bogan orain gure subkontzientean eta euskal zeruetan.

Kapanagaren adiskidea izan den Xabier Kintana euskaltzainak «Rara avis» dio Kapanagaren zehaztapena egikeran, eta izate desberdinak baziren ere, Oteizarekin konparatzen digu gure Bittor.Oteiza eta Kapanaga aldi baten elkartu ere egin ziren. Oteizak bere euskararenganako teoriak sakontzeko Otxandiora egin zuen bisita, eta pare bat egunez han ibili omen ziren biak, barra-barra gure hizkuntza araketan, mamia eta zukua atera nahian.

Hutsa, el vacío… Ezereza, la nada… Imajinatu nahi nituzke biak, airea eta hutsa batak, eta Lurra, zuraitza eta garoa besteak.

Hala ba, Bittorrek, «Hutsa es la falta de algo,vacío, error. Pero algunos filólogos y periodistas actuales en su despiste congénito van cada domingo departiéndonos como si tal cosa… Bi ta huts… y eso no es así. Por tanto Bat y su contraposición Bapez o bat bere ez, o su contracción bapez. Bapezna amaitu dute. Han acabado a cero».

Bittor euskararen auzian zebilen, bizitza osoan bere kautan lanean. Buruartean zeuzkan gaiak, urteak igaro ondoren, geroago eta tinkoago finkatzen ziren bere ustean. Kapanagak ere Gandiagaren antzera zioen: «Lehenari buruzko dokumentu ikaragarria dugu hizkuntza, baina ez dakigu dokumentu hori irakurtzen».

Bittorrek bi maitale zituen, berarengan, «Euskara eta bere baratzea», eta sarritan Otxandioko eta inguruko oihan barrenetan sartzen zen zeozer aurkitu nahian. Naturak berak emandako zurezko enborrak eta erramak ekartzen zituen etxera, gero bere ukitutxo batzuk eman eta han zeuzkan etxeko geletan, eskulturak bailiran.

Eta Oteiza ikaratu egin omen zen naturak emandako eskultura hain dotoreak ikusi zituenean. Eta hara non diotson Bittorri: «Bittor, tienes que poner aquí debajo, OTEIZA. ¡Seguro que los vendes, y caros!».

Kapanagaren adiskideen artean gazterik joan zitzaigun Andolin Eguzkitzak zera zioskun, Bittorrek, baserritar on baten legetxe, indukzioz ateratzen ditu bere teoriak. Hala ba, Xabier Kintanak kontatutakoa, adierazgarria. Hara non diotson Bittorrek: «Baserri horretan andrazkoak agintzen du!». Handik lasterrera eta aurreratxoagoan: «Beste baserri hori frakadunpean dago!». Xabier ikaratuta, baserrian nor bizi zenik jakin gabe zelan demontre zekien Bittorrek han nork gobernatzen ote zuen. Bittor bataren eta bestearen atonduraz jabetzen zen. «Begira ortuaria, lehenengoa, guztiz antolatua, ez da ez landare ez lore ziztrinik bertan. Begitu beste hura, han beste kolore desberdinetako landare eta lore ugari bazterretan».

Hil berri zaigun Steve Jobs-ek esana da: «Nire teknologia guztia aldatuko nuke arratsalde bat Sokratesekin egoteagatik». Bittor Otxandioko jakintsuarekin solasaldi ederretan murgiltzeko zoria izan dugunok bere pentsamendua agerian uzteko eta bere lan gordea aireratzeko gogozko arduran gabiltza. Baliagarri izango zaigun materiala dugu esku artean. Ea Bittorrek landutako euskararen misterioak argia egiten digun etorkizunean!