Nola aldatzen diren gauzak

Garairik ilunenetan ezin erran zirenak edo ahapeka soilik aipatu ahal zirenak adierazteko euskarria eta espazioa eskaini ditu literaturak. Herriarentzat eta herriarekin idazten eta kantatzen zen. Paco Ibañezek Gabriel Celayaren poesia bere eginez, poesiaren indar askatzailea aldarrikatzen zuen.Poesia etorkizunez kargatutako arma batzela abesten zuen. Eta madarikatzen zituen ustezko neutraltasunaren izeneaneskuak zikindu nahi ez zituztenen poesiak.

Garaiak aldatu dira. Baina agian, egoera bera baino gehiago, gutariko bakoitzaren pertzepzioa da gehien aldatu. Lehen, idazleari konpromisoa eskatzen zitzaion. Eta, artista edo intelektual engaiatuak botereari oldartzen zitzaizkionarekiko enpatia adierazten zuen. Bortizkeria instituzionalizatuak eragindako subordinazio harremanak hautsi eta zerumuga berri eta askatzaileak zabaltzea zuen xede.

Egun, amets kolektiboak baino gehiago, norbanakoaren askatasunak ohoratzen dira. Eta lerratze horren aitzinean ezin daiteke erran literaturak gotorleku bat izaten jarraitzen duenik. Literatura engaiatuak erakargarritasuna galdu du nonbait. Edo bestelako zentzu bat hartu duela erran beharko genuke.

Azken asteotan bi elkarrizketa irakurri ditut non literaturak oraindik Euskal Herrian erran ezin direnak aipatzeko eskaintzen duen askatasuna goraipatzen den. Alabaina, askatasun beraren izenean kontakizun ezberdinak ageri dira bi elkarrizketetan. Erran gabe doa, euskal gatazkaren kontakizun bakarrik ez dela izanen, eta ez dela izan behar. Kontakizunak korala izan beharko du.

Haatik, zerbait bitxi egin zait ustez erran ezin direnak aipatzeko askatasuna aldarrikatu ondoan boterearen autoritatea bermatzen duen kontakizunarekin lerrokatzea. Batez ere, askoz zailagoa delarik, bestelako kontakizunaren alde eskuak zikintzea, hain baita zorrotza «justiziaren» Damoklesen ezpata.

Luze hitz egin daiteke bortizkeria politikoaren erabileraz eta bere ondorioez. Estatuen bortizkeriari aurre egiteko baliabidea izan da beti, egiturazko bortizkeriak sortu duen zapalkuntzari aurre egiteko eta eragin dituen subordinazio harremanak hausteko. Kontraerranak eragin ditu. Urradura eta samina eragin ditu. Edonola ere, ez dut uste sustrai sakonak dituen gatazkaren sintomak soilik aipatuz gertatu denaren ulermenari ekarpenik egiten diogunik. Eta berriz errepika ez dadin Euskal Herrian sortu beharko genukeen egoeratik hurbiltzen gaituenik.

Esaldi lapidarioek eta laburbideek ez dute laguntzen egoera argitzen. Ipar Euskal Herrian euskalduntasunak bortizkeria politikoaren erabileraz baino, Frantziak eragin dituen gutxiagotasun konplexu mekanismo eta subordinazio harremanez du sufritu. Albert Memmi pentsalari dekolonialak zioenaren haritik, zapaltzailearen pentsamenduarekin bat egiteak ez gaitu libreago egiten.