Memorien elkarrizketa: bizikidetza demokratikoan sakonduz

Nafarroako 11 pertsona esanguratsuk (horietako bik arrazoi pertsonal/familiarrengatik utzi zuten ekimena), sentsibilitate politiko, sozial, belaunaldi eta bizipen desberdinetatik etorritakoek, Foro Sozial Iraunkorraren gonbidapena onartu zuten 2022an, zalantzekin eta hasierako mesfidantzaz, Nafarroan hamarkadetan zehar jasandako bortxakeria eta gatazkaren banakako memoriei buruz urtean zehar elkarrizketa iraunkorra izateko. Gernika Gogoratuz bakearen aldeko ikerketa erakundeak prozesua errazten lagundu zuen. Elkarrizketa-prozesuaren helburua espazio huts bat sortzea zen, non pertsonek, beren elkarrizketa-agendatik abiatuta, motibazio politikoko indarkeria-urte haiek nola bizi izan zituzten aztertu eta partekatu ahal izango zuten. Eta, hortik abiatuta, pentsamendu kolektibo bat, memoria kolektibo bat, ekimena osatu zuten pertsonen memoria bakoitza txertatzeko bezain malgua eta enpatikoa izango zena.

Elkarrizketa prozesu honek, hileroko topaketekin, erakutsi zuen, neurri bateraino, ezberdinen arteko elkarrizketa posible dela Nafarroan memoria kolektibo eta integratzaile bat eraikitzeko orduan. Taldeko partaide batek esan zuen bezala, ariketa ahalegin bat izan zen, baina «ahalegin atsegina». Ideologia eta bizipen guztietako pertsonak parte hartu ez zuten arren (hutsune horiek agerikoak izan ziren prozesuan), elkarrizketaren praktikari eta memoriaren eraikuntza sozialari buruz ikasteko aukera eman zigun prozesuak, gurea bezalako gizarte plural eta traumatizatuetan bizikidetza demokratikoa finkatzen laguntzen duen metodo gisa.

Ikasi genuen gure gizarteak bizikidetza demokratikoan aurrera egin ahal izateko elkarrizketarako espazioak behar direla; ideia, pertsona eta bizipen desberdinen artean hitz egitea. Ezberdintasunarekin hitz egitea, bat edo bat bera ez dena. Elkarrizketatzea eta eztabaidatzea ez dira gauza bera.

Elkarrizketan (hau eta hura ere, zurea eta nirea), Ikaskuntzaren Ahotsa da nagusi. Helburua da interes komuneko gai bat ulertzea, pentsamendu berria sortzea, eta, horrekin batera,elkarren artean aztertzea (gai horri buruz dugun jarrera edozein dela ere). Elkarrizketak funtsezko hiru alderdi biltzen ditu gizarte-aldaketako prozesu orotan: alderdi kognitiboa (ikasteko eta desikasteko gaitasuna), erlazionala (aniztasunarekiko harreman eraikitzailea) eta emozionala (sentimenduak eta emozioak sendatzeko kudeaketa).

Elkarrizketa prozesu baterako konturatu ginen gaitasun berritzaileak behar direla, metodo eta espazio propioa behar duela. Elkarrizketan aritzeak hitz egitea baino gehiago entzutea eskatzen digu, baieztatzea baino gehiago galdetzea, konbentzitzea baino gehiago ulertu nahi izatea. Hausnarketa autokritikora eta epaiketa bertan behera uztera ere gonbidatzen gaitu, gure ideologiak, gure sinesmen-sistemak, errealitatea modu jakin batean interpretatzen laguntzen digula ulertzera, eta ez beste modu batean.

Oroimenaren eta motibazio politikoko gatazkaren gaiari dagokionez, burbuiletan bizi gara, eta ez dugu zertan elkarren artean harremanik izan: espazioa partekatzen dugu, elkarrekin bizi beharrik gabe. Hala ere, ezberdintasuna behar dugu gure pentsamendua konplexutzeko, zuri-beltzetik ateratzeko, aberasteko eta gero eta konplexuagoa eta aldakorragoa den errealitate batean kokatzen lagunduko diguten tresna gehiago izateko. Ezin dugu egungo errealitatea atzoko pentsamolde eta portaerekin irakurtzen jarraitu. Eta ezin dugu jarraitu atzoko pentsamolde eta portaerekin harremanetan edo politika egiten.

Nire ustez, kontua ez da irabazi edo galdu, lehen eta bigarren mailako biktimak, errelato baten inposizioa besteengan, baizik eta onartzea gatazkan dagoen komunitate bat garela, eta askotariko komunitate gisa etorkizun hobea sortzeko aukera eman behar diogula pertsona guztiei, batez ere indarkeria gehien pairatu dutenei (haien ideologia, ahaidetasuna, klasea, lurraldetasuna, hizkuntza, afiliazio politiko-alderdikoia, generoa eta abar alde batera utzita). Hainbeste hamarkadatan erabat busti gintuen indarkeria hori. Eta horretan, elkarrizketak eta oroimenaren eraikuntza sozialak izugarri laguntzen digute horretara irekitzen bagara.

Baina gure gizarteko sektore bat ez dago irekita elkarrizketa horri eusteko. Iraganetik bizi eta pentsatu nahi horretan, pertsona horiek —eta erakundeek— gure gizartean elkarrizketaren praktika zabaltzeko aukera oztopatzen dute, demokrazian sakontzea zailtzen dute: iraganean geratu nahi dute, oraina eta etorkizuna jada ez den leku batetik irakurtzen, jada existitzen ez dena.

Elkarrizketa prozesuak errazteko egiten dudan lanean askotan entzuten dut praktika politiko alderdikoiak gizatasuna kentzen duela, eta herritarrak erakundeetatik urruntzen dituela. Berregiten gaituen memoria bat sustatu dezagun, garen gizarte-gorputz gisa berregokituko gaituena. Etorkizunari begira, kontua ez da elkar konbentzitzea, ezta errelato bat bestearen gainean inposatu nahi izatea ere, baizik eta aniztasunean bizitzen ikastea. Eta horretan gizarte gisa laguntza behar dugu. Eta ezberdinen arteko elkarrizketa lagungarria da. Horretarako aukera-gune bat sortu behar dugu. Lidergo sozial, instituzional eta politiko berriak sustatu ditzagun, bide horretan lagunduko digutenak. Foro Sozial Iraunkorrak bere ibilbidea amaituko duela iragarri duen honetan, ezin dugu itxaron, beste behin ere, etorkizuneko belaunaldiek egin arte. Hemen da eta orain egin behar dugu. Gizarte gisa zor diogu geure buruari.