Memoriaren espazioak

Azaroaren 10a ofizialki Memoriaren Eguna da... Memoriaren egun selektiboa. Askorentzat ekitaldi sinboliko bat, lore batzuk eta datorren urtera arte. Bada, dagoeneko 11 urte dira jada egun honetan egiaren, justiziaren eta eskubide urraketa guztien aitortza jorratu ez dela. Etorkizunari begiratzen ez dioten oroimenaren egunak dira. Aurtengo leloa honako hau da: Bakearen aldeko konpromisoa hartu zenuten guztioi, eskerrik asko!. Aurrerapausoak eman dira, baina oraindik ez gaude egoerak eskatzen duen mailan bakea eta bizikidetza eraikitzeari dagokionez.

Memoriaren gaia errealitatearen zati baten bazterketan oinarritzen da. Funtsean, kontakizuna inposatzeko makinaren beste pieza bat da, eta makina koipeztatuta daukate. Zigorrik gabe daude. Gezurra esan dezakete, manipulatu, exijitu, torturatzaileak kondekoratu, bahiketetan eta hilketetan parte hartzeaz harro egon, exijitzen jarraitu... Badakite isilarazi eta kriminalizatu egin ditzaketela irenstera behartzen gaituzten kontakizun bakarrarekin bat egiten ez dutenak. Makillaje egun bat da, egin ez dena disimulatzeko.

Espazio publikoak garaile-galtzaileen kontakizuna inposatzeko erabiltzea minaren eta oroimenaren amnesiaren erabilera makabro horren beste pieza bat da. Elkarte, institutu eta fundazio batzuek foroak, hitzaldiak, filmak edo behar dutena antolatzeko administrazio guztien oniritzia eta babesa duten bitartean, beste batzuk (eta haiekin Estatuaren indarkeriaren milaka biktimak) isilaraziak eta, gainera, kriminalizatuak dituzte.

Egun hauetan, Bilboko La Bolsa eraikinean, jardunaldi batzuk antolatu dira «terrorismoaren, haren ondorioen eta hura kontatzeko aukeratu ditugun hitzen» inguruan. Alfonbra gorria, hedabideetan presentzia ziurtatua eta jende gutxi. Ezer berririk ez eguzkipean. Mundu guztiak du udal espazio publikoa erabiltzeko eskubidea, ez, Aburto jauna? Ba, ez. Aurtengo ekainean, Egiari Zor fundazioak eta Etxebarrieta Memoria Elkarteak antolatutako eta Iñaki Egaña Euskal Memoriako historialariaren eta Javier Buces Aranzadiko auzitegi medikuaren parte-hartzea izango zuen hitzaldi bat debekatu zuen Bilboko Udalak. Udaletxeak jakinarazi zigun ezin genuela udal instalazioa erabili, nahiz eta Espainiako Auzitegi Nazionalak atzera botata eduki hitzaldi hori debekatzeko eskatzen zuen Dignidad y Justiciaren salaketa bat. Madrilek debekatu ez zuena Udal Gobernuak debekatzen zuen, terrorismoa goratzeko ekintza politikoa izango zela aipatuz. Hitzaldia Txabi Etxebarrietaren heriotzari argia emateko antolatu zen. Guardia Zibil frankistaren biktimetako bat. Bitxia bada ere, Txabi Udaleko Biktimen Zerrendan agertzen da argitu gabeko kasu gisa; honek, bada, pista bat ematen digu haientzako egia jakiteak zenbateko interesa duen ulertzeko.

Batzuena ekarpen izugarria den bitartean, besteena zigorgarria da. Eta ez da lehena eta ez da azkena izango. Txabiren figura eta bere hilketa gogoratzea beti egon da Damoklesen ezpatapean. Dozenaka adibide ditugu. 1978an, Txabi hil eta hamar urtera, Tolosako udal kudeatzaileak iragarri zuen Gipuzkoako gobernadoreak Txabi hil zuten lekuan plaka oroigarri bat jartzea debekatu zuela; izan ere, gobernadoreak uste zuen ekintza hori probokazio hutsa zela. 2008an, bere heriotzaren berrogeigarren urteurrenean, Santiago Pedraz Auzitegi Nazionaleko epaileak errefusatu egin zuen Leioako kale batetik Txabiren izena ez kentzeagatik Leioako alkatearen aurka Dignidad y Justicia elkarteak jarritako kereila. Beste adibide bat da 2018an Villacisneros Fundazioak AVTrekin batera Estatuko Fiskaltza Nagusian aurkeztu zuen salaketa, Bilbon eta Tolosan «Txabiri egindako omenaldiengatik».

Urterik urte debekuren batekin etorri dira, gero eta beligerantzia handiagoarekin. Txikle errepresiboa luzatzen saiatzen dira, Euskal Herriak aurrera egin nahi duen arren batzeko eta ez kentzeko balioko duen Memoria eraikiz. Memoria etorkizunez beteta egon daiteke, edo, aitzitik, sektore batzuen jarreragatik dirudien bezala, tresna bat izan daiteke aurrera ez egiteko eta biribilgune batean bueltaka geratzeko. Etxebarrieta Memoria Elkartean uste dugu etorkizunak ikuspegi integrala izan behar duela, eta egia, memoria eta eskubide guztiak agertu behar direla biktima guztientzat; inposatu, debekatu, legez kanporatu, torturatu eta espetxeratu aditzak iraganaren parte izan daitezen eta berriro aukera ez daitezen.