Arestik idatzitako «Guk euskaraz, zuk zergatik ez?» bertsotik, «Gora euskara maitea, zoragarriena, euskaldunen artean maitagarriena. Munduan sortu zanik hizkuntzik zaharrena, gora ta gora euskaldunak eta gure euskara» Mutrikuko Kuirekak izkiriatutakotik pasaturik, eta «Euskal Herrian euskara hitz egiterik ez bada, bota dezagun demokrazia zerri-askara, geure arima hiltzen uzteko bezain odolgalduak ez gara» Oskorrik plazaratutakora arte, denen artean ia 70 urte igaro dira.
Sobera ondo dakigu euskaldunok herri-kantutegi hori mespretxuzko jarrera hauei erantzuteko jaioa zela: «Museoko hizkuntza bat: Esan nahi dut euskararen berpizkundeak bere zailtasunak dituela, euskalduntze-prozeduren bidez dagoen mantentzea oso jatorra baita eta abar, baina ez da posible izango egunero erabiltzen den hizkuntza bihurtzea, ezinezkoa baita egungo teknologia guztia historiaurreko hizkuntza batekin eraikitzea, non oinarrizko erroa 'aitz' baita, harria. Tira, noski... Eta errespetu osoz diot hori, euskara hizkuntza zoragarria baita, baina dagoeneko museoko hizkuntza bat da» (Manuel Fraga Iribarne, elkarrizketa Galiziako telebista-kate batean, 2006ko martxoaren 7an). Euskal Herriaren seme kuttunetako bat izan zen Joan Mari Torrealdaik egindako Asedio al euskera liburuan jasotzen dira holako gutxiespenak. Memoria historikoari zor eta berriro ere ez errepikatzeko bermea da Joan Marik utzitako euskal ondarea.
Memoria historikoaz gain, euskara babesteko, legegile euskaldunak jarduteko gorputz-lege oso bat sortu zuen berme gisa, hain zuzen ere, aitortutako koofizialtasuna eta Europatik zetozen hainbat arau-akordio egikaritzeko (euren artean, Eskualdeetako edo Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutuna). Gure eremuko batzuk aipatzearren: 3/1979 Lege Organikoa, abenduaren 18koa, Euskal Herriaren Autonomia Estatutuarena; 10/1982 Legea, azaroaren 24koa, Euskararen erabilera normalizatzeko oinarrizkoa; 11/2022 Legea, abenduaren 1ekoa, Euskal Enplegu Publikoari buruzkoa; 4/2023 Legea, apirilaren 27koa, Kontsumitzaileen eta Erabiltzaileen Estatutuarena, edota 19/2024 Dekretua, otsailaren 22koa, Euskal Sektore Publikoan euskararen erabilera normalizatzekoa...
Duela egun batzuk, Anton Arriola Bonetak, Kutxabankeko presidenteak, zera adierazi zuen Bilboko Merkataritza Ganberak antolatutako solasaldi batean: «Euskara muga bat da talentua erakartzeko», eta gu, legelari inozoak, edozein hizkuntza jakitea muga baino aberastasuna dela pentsatuz, ezagutza horrek aukerak zabaltzen dituelakoan...; are gehiago, euskara jakitea talentu horren osagaietako bat izan daitekeela uste genuen, euskara eta gaztelania, bi-biak, koofizialak diren erkidego batean bizi garela ahantzi gabe.
Agian, Arriola Boneta jaunarentzat koofizialtasuna oztopo hutsa da talentua erakartzeko. Agian, euskaldunon artean sortutako berme legalak eta instituzionalak sobera daude, hala nola koofizialtasunean oinarritutako hainbat sistema: hezkuntza- eta hizkuntza-eskubideen lege-sistema instituzionala, esaterako.
Guk adierazpen-askatasunean sinesten dugu, baina, gure uste apalean, Kutxabank bezalako euskal finantza-erakunde baten presidentea izanik, gutxienez, herri honek dituen lege-sistema instituzionalari eta hizkuntza-eskubide arkitekturari begirunea adierazi beharko lieke. Beharbada ezinezkoa, begirune hori kultura-aniztasunarekiko sinesmenean hasten da eta.
Laburbilduz, Euskal Herriko finantza-sistemako kontsumitzaile euskaldunok ez dugu behar gure hizkuntza-eskubideak lausotzen dituen inor, ez eta herri honek pairatzen duen hizkuntza-diglosia sistemikoan sakontzen duenik ere.
Hortaz, kantatzen duen herria inoiz ez denez hilko, eta koofizialtasun formaletik egiazko koofizialtasunera igarotzeko premian gaudenez, euskaraz bizi nahi duen legegileari euskal kantutegiko ondorengo kanta ekarri nahi diogu gogora, euskaldunon hizkuntza-eskubideak legezko bermeen bitartez babesteko bere esku dagoen oro egin dezan, azken finean, geure arima hiltzen uzteko bezain odolgalduak ezin baikara izan:
«Bagare, bagera; bagire, bagara; euskara askatzeko, oraintxe dugu aukera».
Artikulua honako hauek ere sinatzen dute: Iñigo Santxo, Arantza Isasmendi, Iñigo Urrutia, Idoia Gutierrez, Joseba Iñaki Sobrino, Alfonso Atela, Ramon Zabala, Bea Illardia, Mirian Campos, Joxean Lozano, Sergey Aresti, Endika Garai eta Jon Artatxo (Erabakizaleak, erabakitzeko eskubidearen aldeko legelariak).
