Eusko Legebiltzarreko Mahaiak, bere zerbitzu juridikoen aldeko txostena jaso ondoren, urriaren 29an jakinarazi zuen Euskal Herriko Pentsiodunen Mugimenduak irailaren 26an erregistratutako Herri Ekimen Legegilea (HEL) tramiterako onartu zuela. Orain, Hauteskunde Batzordeak ikuskatuko du sinadurak biltzeko prozesua, laster hasiko dena eta Legebiltzarraren osoko bilkura batean amaituko dena, eztabaidatzeko eta, espero dugu, onartua izateko.
Zazpi urteko mobilizazioen eta era guztietako jardueren ondoren (hamarnaka mila pertsonak parte hartu dute), pentsiodunentzako 1.080 euroko gutxieneko diru-sarrera 14 ordainsaritan aldarrikatzea egonkortu, eguneratu eta eraso dadin lortu nahi duen HEL bat.
Gure ustez, pentsiodunek, lan-bizitza oso baten amaieran, etxebizitza eroso bat izan behar dute, beren mugikortasun- eta tenperatura-premietara egokitua. Batzuek aukeratu egin behar dute elikadura osasuntsua izatearen eta mendekotasuna artatzeko beharrezko zerbitzuak izatearen artean. Horrela, gerta daiteke osasunerako eta zaintzarako eskubidea bermatuta ez izatea. Ez zaigu bidezkoa iruditzen etxean ordaindu gabeko zaintza-lanetan edota prekarizatutako lanetan bizitza eman duten milaka emakumek zahartzaro miserablea izatea.
Araudi autonomikoak, estatukoak eta nazioartekoak argi eta garbi babesten dute zahartzaroa duina izatea. Europar Batasuneko Oinarrizko Eskubideen Gutunaren 25. eta 34. artikuluek, Europako Gutun Sozialaren 12. eta 23. artikuluek, baita Espainiako Konstituzioaren 50. artikuluak ere, hirugarren adinekoen independentziarako eta babes ekonomikorako eskubidea aitortzen dute. Eskubide horiek berretsita daude Euskal Herriko Autonomia Estatutuaren 9. artikuluan, eta honek dio euskal botere publikoek pertsonen oinarrizko eskubideen erabilera zaindu eta bermatuko dutela, bizi-baldintzen hobekuntza bultzatuko dutela, eta baldintzak sustatzeko eta oztopoak kentzeko neurriak hartuko dituztela, pertsonen eta taldeen askatasuna eta berdintasuna benetakoak eta eraginkorrak izan daitezen.
1994an Gizarte Segurantzaren Legearen testu bategina onartu zenetik, pentsioei eragiten dieten hainbat erreforma egin dira. Era berean, lege- eta erregelamendu-erreformak egin dira, estatukoak eta autonomikoak, eta horiek eragina izan dute osasun- eta farmazia-prestazioetan eta mendekotasunaren babesean, eta modu larrian eta atzerakorrean eragin die pentsiodunei, batez ere diru-sarrera txikienak dituztenei, gehienak emakumeak baitira.
Neurri horiek guztiek eragin negatiboa izan dute emakumeengan; izan ere, gizonek baino prekaritate handiagoko baldintzetan lan egitean, langabezia-tasa handiagoa izatean, lanaldi partzialeko kontratuen proportzio handiagoa jasatean eta zaintza lanetan aritu behar izatearen erantzukizun soziala izatean, miseria-pentsioak baino ezin izan dituzte jaso, hala nola gutxieneko osagarriak behar dituzten kotizaziopeko pentsioak, 500 eurora iristen ez diren kotizazio gabeko pentsioak, hauetatik %70 emakumeak, edo alarguntza pentsio eskasak hirugarren baten onuradun gisa kobratzen dutenak. Horren emaitza da generoen arteko arrakala %30etik gorakoa dela pentsioen arloan, eta ia ez dela murriztu, arrakala hori zuzentzeko neurriak ez direlako nahikoak izan eta atzeraeraginik izan ez dutelako. Esaterako, lan partziala lan osoarekin parekatu zen, baina 2016ko urtarrilaren 1aren ondoren pentsiodun egin direnei soilik aplikatzen zaie.
2018tik aurrera, Estatu osoan eta Euskal Herrian antolaketa eta intentsitate bereziarekin, pentsiodunek egindako mobilizazioek lortu dute botere politikoak eta ekonomikoak banaketako pentsio publikoetara eraman duten narriadura-prozesua partzialki geldiaraztea.
Bereziki garrantzitsua izan zen PPk ezarritako Errebalorizazio Indizea (%0,25) eta erretiro-pentsioa eta bizi-itxaropena lotu nahi zituen Jasangarritasun Faktorea kentzea. Gutxieneko pentsioak LGSa baino askoz gutxiago igo dira, eta, beraz, handitu egin da bien arteko aldea: ardurapeko ezkontidea ez duen erretirodun pertsona batentzat gutxieneko pentsioa 2011ko LGSaren %93,7tik 2024ko %72,8ra igaro da.
2023ko lege batean adostutako gutxieneko pentsioen igoerak kopuru oso txikian baino ez ditu hobetu pentsio eskas horiek. Horregatik, EHPMak aurkeztutako HELak proposatzen du Eusko Jaurlaritzak osa ditzala 60 urte edo gehiagoko pentsiodunen Gizarte Segurantzak ordaintzen dituen gutxieneko pentsio guztiak, kotizaziopekoak zein ez-kontributiboak, LGSaren urte bakoitzean indarrean dagoen zenbatekoraino (1.134 euroko 14 ordainsari 2024an). Eta EAEn Espainiako Estatuan baino zenbateko handiagoko gutxieneko soldata onartzen bada, hori bera hartuko da osagarrirako erreferentziatzat.
Gainera, prestazio hori eskuratzeko murrizketak gainditzeko funtsezko bi elementu biltzen ditu HEL honek: batetik; diru-sarrerak bermatzeko errenten beste onuradun batzuk ez bezala, pentsiodunak ez direnez lan-merkatuan berriro sartuko, osagarria eskuratzeko errenta- eta ondare-baldintzak modu indibidualizatuan finkatzen dira, eta ez bizikidetza-unitatearen arabera, Gizarte Segurantzak gutxieneko pentsioetarako egiten duen bezala. Bestetik, osagarria administrazio publikoak ofizioz ematea, horretarako behar diren datu guztiak baititu. Horretarako, diru-sarrerak osatzeko euskal sistema bat ezarri behar da, DSBEtik bereizia, nahiz eta sistema hori osagarri gisa aplikatu.
Nahiz eta orain arte pentsiodunen mugimenduak ez duen lortu gutxieneko pentsioak behar bezala duintzea edota euskal erakundeek pentsio horien osagarria behar bezala hobetzea, argi dago gure borroka lagungarria izan dela Estatuko zein EAEko gobernuek, beren erantzukizunen arabera, presioa jaso dezaten LGSa handitzeko, genero-arrakala murrizteko neurriak onartzea, gutxieneko kotizaziopeko edo kotizazio gabeko pentsioak gehiago handitzeko eta haien osagarria hobetzeko.
Orain helburu hori lortzeko, Hego Euskal Herriko Pentsiodunen Mugimenduak dei egiten diete erakunde sindikalei eta sozialei eta justizia partekatzen duten pertsona guztiei, pentsiodunak izan ala ez izan, HELaren sinadurak modu masiboan biltzen laguntzeko, Eusko Legebiltzarrak izapidetzeko onartu ondoren.
