Tristuraz esanda, udal honek manerak erakutsiak zituen. Bere aurreko gobernu-taldeak, jada, ideia ezin liluragarriagoa izana zuen: muga garrantzitsu eta, antza denez, saihetsezina ezartzea bere ondoko udalerriarekin, Azkoitiarekin. Ideia, kezkagarria bezain barregarria, baserri estiloko playmobil gisako talde eskultoriko batean gauzatu zen, hesiak, arditxoak eta belar metak, eta, suposatzen dut, herri baten iraganeko ustezko nortasuna adbokatu nahi duena, bere arima identitarioa, agian inoiz horrela existitu ez zen iraganean murgildu borondatez. Lorezaintza-zerbitzuaren emakidadunaren eskuzabaltasunari zorko diogun apaingarri bat gehiago bezala sartu nahi ez badigute behintzat. Azpeitia industriatsuak arkadia-identitate bat behar du, jakizu norengandik bereiziko duena. Ondorioa, Munategiko biribilguneak ekarpen ederra egiten diola gaur egun eskultura adefesioz erein samarra dagoen Gipuzkoako biribilguneen geografiari. Zein bidetatik ibiliko ote da, egun, ahaldun nagusi azkoitiarra? Azpeititik igarotzea saihestuz hiriburura Azkaratetik joan ohi zena?
Kultur eta arte kezkek hor diraute botere politikoaren jarraiko legegintzaldi honetan. Ekitaldi eta eragile ugarik, bai eta programazio anitzek ere, horren fede ematen dute eskualdeko kultur buru izendapena baino zerbait gehiago merezi duela dirudien udalerrian. Ekimen ugariren artean, aipatzekoa da kultur sorkuntzarako beken deialdi bat, urtero, bost urte baino gehiagotan, burutzen ari dena, artisten irudimenetik eratorritako kultur sorkuntzak aitortuz: musika, pintura, eskultura, literatura, antzerkia, zinema, komikia, soinudun konposizioa, ikus-entzunezkoa, digitala, dantza, etab. Esatekoa, bide batez, batzorde batek erabakitzen dituela, eta haren kideek profil politikoa dutela ezaugarri, gaitasun kultural edo artistikoa baino.
Sorkuntzarako beketako bat Azpeitiko emakume lixibajoleen figura omentzeko Iosu Azkue artistak proiektatutako eskultura bati dagokio, Labandera-ri. Lana bukatuta, bi metroko altuera duen marmol beltza, kokapenari buruzko gaia planteatzen da. Dirudienez, artistak Azpeitiko alberga edo garbitokia proposatzen du kokaleku gisa, leku horretarako, ez beste inorako, propio asmatutako eskultura izaki. Udal gobernuak uko egin dio instalazioa han ezartzeari, esanez, udalerriak ez zuela inolako betebeharrik hartzen proiektuari beka ematerakoan eta, gainera, ez dela egokia garai bateko emakumea ordezkatzeko, eta feminismoak aurpegi, gorputz eta balio desberdinak dituzten emakumeak erreibindikatzen dituela eta, zehazki, eskultura horrek ez duela aniztasun hori adierazten.
Argudioa harrigarriago jotzen dugu erabakia baino. Zilegi da udal-gobernu batek uko egitea espazio publiko jakin batean edozein eskultura jartzeari, nola ez! Ez ordea, inola ere ez, parametro artistikoei iskin egin eta argudio politikoetara jotzea, artista eta obra arte degeneratu bezala tratatuz, iragantzat jotzen genituen garaietako kontzeptua. Kezkagarria da gure artean herritarrok ematen diegun ordezkaritza-boterea hoztasun horrekin erabiltzeko gai diren pertsonak egotea. Politikakeria hutsez, argudio sektarioekin eskumen-diziplinako arrazoiak ordezteko gai den jendea. Motibazio artistiko batek erabakia baliozkotzeko balio zezakeen, baina hori ez dagokio botere politikoari.
Baina kontuz! Kontrakoak ere ez du balio. Artistaren proposamenari men egiteko obraren gogoaren zuzentasuna eta nobletasuna, ez dut nik jarriko zalantzan, argudiatzea, eta doakoa gainera, ez da onargarria. Zenbat bodrio ez dira kokatu gure espazio publikoetan argudio horrekin? Espero dut, adibidez, Anoeta estadioaren inguruko obra kalamitate horietan, dagokionari ahaztea han zeuden bi eskulturak berriro ezartzea, futbolean indarkeriarik ez egotearena eta Alberto Ormaetxeari omenaldia egitekoa, beste tratu bat merezi baitzuten. Trukean, ez dut kontuan hartuko obretan bizi izandako trafiko eta zerbitzuen kaosa.
Eta hutsegite areagoa da obra bat bere doakotasunagatik defendatzea. Kontxako pasealekuan jartzeko asmoz, Donostiarentzat opari, doan eskaintzen diren eskultura guztiak bertan ezarriko balira, badiaren ikuspegia guztien artean itsutu eta estaliko lukete. Santa Klara uhartearen edo babestu beharreko beste edozein lekuren ikuspegia ere hondatuta edo ezabatuta gera daiteke asmo noble batengatik, nahiz eta kostua hutsala izan.
Labandera-rekin gertatu den guztia ulergarria da, baina dena ez da justifikagarria. Erakundeei dei egin beharko genieke esku-hartze artistikoen eta espazio publikoen okupazioaren arloan prozedura arautuak eta ez-arbitrarioak egon daitezen, argudio onartezinekin edo gustu txarreko lanekin irainduak izan ez gaitezen.
Bide batez, norbaitek esan lezake, modu errespetagarrian, Azpeitiko garbitokia leku ederra eta berez monumentala dela, gehigarri beharrik gabea, oso justifikatutako salbuespenak salbuespen. Eta esan gabe ez dadin gera, hainbeste mobida kultural herrian, hainbeste eztabaida, hainbeste sorkuntza eta dibulgazio foro, hainbeste dinamismo publiko (jarrai beza gainera!) isiltasun akritikoan makurtuta… morrontza politiko edo mututasun makur usaina usaintzen dira, kulturarekin bateraezinak.
Horretan ari gara, batzuek amona «labanderie» zutela diotenen eta «banderie bai, baina zein herrialdetakue» galdetzen dutenen artean.
Nora haramate?
