Duela gutxi argitaratutako Kuotak, ikastoletan artikuluan ikusi ahal izan genuen ikastola pribatuek ez dutela eragozpenik kobratzen dituzten kuotak justifikatzeko. Ez da harritzekoa. Izan ere, estatistika ofizialek jasotzen dituzte kuota horiek, eta Hezkuntza sailburuak berak ere aitortzen ditu. Legez kanpokoak izan arren itun osoaren bidez funts publikoak jasotzen dituzten ikastetxeetan.
Itun osoa formula bat da, LODEk 1985ean ezarria eta Eusko Jaurlaritzaren 1987ko dekretuak garatua. Hezkuntza-premiei erantzuten badie, eskatzen dion ikastetxe pribatuari hezkuntza-gastuak finantzatzea onartzen du botere publikoak, baita programazioan bertan sartzea ere. Horren truke, ikastetxe itundu horrek kudeaketa erabiltzaileei zabaltzeko, Administrazioaren kontrol ekonomikorako eta bere irakaskuntza-jarduera erabat doan egiteko konpromisoa hartzen du. Hau da, eskaintzen duen irakaskuntzagatik inolako kuotarik kobratu gabe.
Halaxe diote arau guztiek, Hezkuntzaren Euskal Legea barne: «Doako ikasketetan, arrazoi sozioekonomikoengatik diskriminaziorik gerta ez dadin, funts publikoen bitartez finantzatutako ikastetxeek ezin izango dute jaso familietatik datorren inolako funts edo diru-kopururik doan emandako ikasketen truke». Argiago: «Era berean, ikastetxe horiek ezin izango dute kuotak ordaintzeko edo fundazio edo elkarteei ekarpenak egiteko betebeharrik ezarri, ezta ikasketei lotutako nahitaezko zerbitzurik ezarri ere, baldin eta finantzaketa publikoaren xede diren zerbitzu, prestazio edo esparru materialei eragiten badiete». Eta aurreko legediak ere berdin ukatzen zuen kuotak kobratzeko ahalmena itundu osoaren funts publikoak kobratzen diren heinean.
Baina hezkuntza-ituna ez da funtzionatzen ari. Ez bakarrik hedaduragatik, derrigorrezko mailetatik harago, ezta unibertsala delako ere, hala eskatzen duten ikastetxe guztiak ituntzen baitira. Beste funtsezko ezaugarri bat ez dabil, ez da kontratu-izaerarik errespetatzen. Ituna ez delako diru-laguntza bat, kontratu bat baizik, baina botere publikoek eta ikastetxe pribatuek ez dute uste hitzarmena sinatzea finantzaketa publikoa emateko eta jasotzeko ezinbesteko formalismoa baino ez denik. Horregatik, batzuek kobratzen dituzte kuotak eta beste batzuek onartzen dituzte.
Gure itunpeko sarea finantzaketa-maila onaren paradigma da itundu gabeko gastu handiekin konbinatuta. Paradoxa dirudi, baina erakusten du ikasleei kobratzen zaizkien kuotak ez direla finantzaketa publiko eskasaren ondorio, orokorrean. Izan ere, Eustatek oso datu argigarria ematen du: 2015etik 2021era euskal ikastetxe pribatuek Lehen eta Bigarren Hezkuntzako mailetan jaso zuten finantzaketa publikoa %19 hazi zen, baina irakaskuntza-kuoten zenbatekoa ez zen murriztu aldi berean, baizik eta handitu egin zen, %16.
Kuotak, gehienbat, guztiz independenteak dira finantzaketa publikoarekiko, baita fakturatzeko erabiltzen den gastuaren kontzeptuarekiko ere, ikastola pribatuetako arduradunek aipatutako artikuluan adierazten duten bezala. Haien azalpenetan, zerbitzu baten kuota ordaintzen denean, benetan kostatzen den baino gutxiago izan ahal da, eta desoreka beste batzuek ordaindu behar dute. Arduradunek aditzera eman dutenez, kuotak ikastetxe bakoitzeko titularraren borondatearen araberakoak baino ez dira, Administrazioarekiko independentzia erakusle. Nahi duguna nahi dugunean gastatzen dugu eta nahi dugun bezala fakturatzen dugu, laburbilduz.
Kobratze horrek lagundu egiten dio hezkuntza-eskubidean sartzeko merkatu-dinamikari. Ordainketa partekatu horrek ikasleen hautaketa bat bultzatzen du, nahiz eta ikastetxeak berdintasunerako eta hezkuntza doakotasuna bermatzeko finantzaketa publikoa jaso. Osasunerako eskubideari dagokionez, inork ez du zilegitzat hartzen odol-transfusio baten, organo-transplante baten edo funts publikoekin finantzatutako ospitale bateko ohe baten bidezko koordainketarik. Zoritxarrez, hezkuntza eskubideak ez du maila bera gure herrian.
Ekuazioaren doakotasuna ateratzeak panorama osoa aldatzen du. Kuotak baliabide gehiago emango dizkio ikastetxeari, kasu gehienetan zerbitzu gehiagotan eragingo du horrek, eta horrek, aldi berean, aukeratzeko gaitasun handiagoa duen ikaslea erakarriko du, bezero bilakaturik. Oinarri hori zenbat eta zabalagoa izan, orduan eta garaiagoa gailurra. Amaierarik gabeko zurrunbiloa da.
Baina legezkotasunean arazo bat dagoela onartu behar dugu, eskolatze-kuotak dagoeneko ari baitira zabaltzen euskal araudian, itunpeko ikastetxeen laurden batean gutxienez, kooperatiba izaera hartzen dutenetan. Oraintxe bertan ikusi ahal da: matrikulazio-aginduak puntuazio gehigarria ematen du «eskatutako zentroko bazkide kooperatibista izateagatik familia-unitateko kideren bat» izateagatik. Inork ezagutzen al du irakaskuntza-kooperatiba bat, gutxienez hasierako kuota bat edo mantentze-kuotak eskatzen ez dituena? Inork ez ditu ezagutzen, halakorik ez baita. Oinarrizko legeriak ezartzen duenez, kooperatibek lehentasuna izango dute ituna izenpetzeko, baina ez kooperatibistek onartzeko pribilegioa, horrek, jakina, tratu desberdina dakarrelako, oinarri sozioekonomikoa duena: bazkide izateak kuota bat ordaintzea dakar.
Bai. Kuotak ilegalak izan arren, ez soilik praktikan, badaude gure ordenamenduan jada, eta Eusko Jaurlaritzaren esku. Horrela hasten dira kopagoak sartzen gure bizimoduan: pixkanaka eta isilean.
