Joxemiel Bidador egungo euskal apologista bezala dagerkigu

Manuel Larramendiri buruz Euskaldunon Egunkaria-n idatzitakoartikuluan (1995-5-5) Joxemiel Bidadorrek Andoaingo idazle eta euskal apologistaz honela zioen: «Lantxo honekin, bestela, Larramendi lehengo euskal folklorista bezala dagerkigu, Iztuetari aurre hartu ziolarik».

Larramendiren antzera, Joxemiel Bidador irakasle, idazle, historialari eta folklorista izan dugu baina, Larramendik ez bezala, euskaraz. Eta ez da ñabardura txikia, gero.

Egia esanda, Andoaingo apologistak kalitate handiko euskarazko poesia eta prosa orriak utzi bazizkigun ere, bere proposamenak gazteleraz idaztea hautatu zuen, euskalduna izan arren, euskararen etsaiei bere hizkuntzan aurre egin ahal izateko. Bidador, aldiz, euskara eskuratu behar izan zuen eta haren arerioei aurre egin nahian, euskal gaiak euskaraz ikertzen eta zabaltzen aritu zen bizi bitartean. Halere, euskara ez zuen soilik erabili miaketa nahiz hedapen lanerako baizik eta olerkiak idazteko ere, barrenak kanporatzeko, alegia. Esan dezagun, bada, «ulertzen ez digutelarik, hasten gaituzte ulertzen».

Urriaren hamarrean omenduko dute Iruñean berari buruz idatzitako eta taularatutako Pastorala dela medio. Euskal kulturak eman beharreko eta merezitako gorazarre hura kolokan jartzen ez duenak omenaldiaren modua zalantzan jartzen duena egon, badago. Alegia, Josemiel Bidadorren itzalaz aritzeko egokiena al da Pastorala jokatzea? non, eta Iruñean? ez al da folklorikoegia?

Baina Bidadorrek folklorea maite zuen, ordea. Baita haren bidezko jakinduria aztertzea ere. Berak aldarrikatu zuen Larramendi folklorista gisa eta, nago, bere burua ere ildo bereko jardunean kokatu nahi izan zuela, herri kulturaren peskizan jakinminak behartutako ikerketan.

Izan ere, Bidadorrengan elkartzen baitziren herri jakintzan murgiltzeko funtsezkoak diren bi ezaugarri: erudizioa eta gertutasuna. Ohikoak izaten diren iturburuetatik haratago, batere prestigio akademikorik ez daukaten ikerketagaiei kasu egin, antzerako beste batzuekin erkatu eta lortutako ondorioak zabaltzeko behar adinako herri hizkuntza gaitasuna eduki.

Pastorala izan beharrean, berarentzako omenaldia liburu bat argitaratzerik edo idazleen agerraldi publikorik egitea defendatzen duenik bada, oraindik ere, aipatu bi ekimen haiek honezkero buruturik badaudela ahaztuta. Gainera, adierazitako mota horietako omenaldietan Pastoralak duen oinarri herritar «folklorikoa» ez ohi da izaten eta hura dugu, azkenik eta gero, Joxemiel Bidadorren izanarekin eta eginarekin bat datorrena.

Bai horixe!, ertaroko antzerki modukoa den Zuberoko Pastorala izan ohi da aspaldidanik folkloristentzako eztabaidagaia. Batzuek aipatu herri folklore horretan joera arkaiko oso zaharrak ikusten zituzten bitartean besteek, ordea, molde zaharrak imitatuz duela gutxitik hona landutako ohitura kulturala dela diote.

Euskara bera ere ez dela horren zaharra dioten ustezko ikerlari «desmitifikatzaile» berdinek aipatu egiten dute Pastoralen jatorria ez dagoela argi eta, dokumentuen faltan, ezin dela ziurtatu haien sorgaraia.

Aizak, Joxemiel, hi gabe, euskal herri kultura maite duten hire tankerako folklorista eruditoak behar ditiagu! Ez diat uste erdaraz euskal apologia idazten berriro hasi beharko denik, horretarako Larramendi bat aski!, baina hire oroimenez Pastorala taularatzea Iruñean ez zegok gaizki.

Tradizioaren zaintzaileek zein «desmitifikatzaileek» ere Zuberoaz kanpo manexek sortutako Pastorala ez dela benetako Pastorala esan dezaten behintzat.

Ez Joxemiel, ez haugu mitifikatuko, honezkero herri kondaira haiz eta!