Ishi eta Le Guinen nobelagintza

Gizakiok, kontziente garenez gero, beti hurrengo galderek inguratzen gaituzte: zein naiz? zer egiten dut hemen? zein dira nitarrak? Galdera hauek guztiek guri eta gure nortasunari buruz hitz egiten dute.

Idazle batzuek ondo idazten dute, lan oso entretenigarriak osatzen dituzte, hitz politak erabiltzen dituzte, prosa aberatsa daukate, baina ez dituzte galdera hauek erantzuten, eta orduan ez dute gure bihotzetan ziztadarik ematen. Beste batzuek, aldiz, bai, eta horrela errealitatea argitzen digute. Ez dira asko horrelakoak. Niri, adibidez, John Bergerrekin gertatzen zait hori, edo James Baldwinekin, edo Adrienne Richekin, eta, baita Urusula K. Le Guinekin ere. Ausartak dira, haietaz eta haien hurkoei buruz zintzotasunez hitz egitera ausartu direlako.

Hori egiteko, lehenengo eta behin, kontzientzia hartu behar duzu. Eta Ursulak esaten duen bezala, beti ez gaude prest, beti ez da erraza. Adrienne Richek, adibidez, bere «barne lurrikara»-ri buruz hitz egiten zuen. Hau da, zure bizitza egon behar den lekuan ez dagoen intuizioa daukazu, eta, bat-batean, egun batean, susmo hauek, pusketa hauek guztiak biltzen dituzu eta zentzu bat aurkitzen diezu. Orduan, lurrikara bat dago eta zure lekuaren kontzientzia hartzen duzu. Gainera, batzuetan, zergatia aurkitzearekin batera, zure ahotsa ere aurkitzen duzu, eta gauzak nola azaldu geroz eta garbiago daukazu.

Uste dut badakidala noiz izan zen Ursula K. Le Guinek kontzientzia hartu zuen momentu hura; liburu bat irakurtzean izan zen, hain zuzen. Baina liburu horretara iristeko oraindik bidea egin behar dugu.

Ursula intelektualen familia batean jaio zen. Bere aita antropologo ezaguna zen; Ursularen ama bigarren emaztea zuen. Gizon zaharra zen, bizipen asko atzean utzitakoa. Batek, batez ere, bere bizitza baldintzatu zuen; Ishirekin izan zuen harremanak. Ishi izenarekin yahi tribuko azken gizona izendatzen zuen (esaldi ikaragarria da hori, konturatuko zarete: bere tribuko azkena). Oihanean aurkitu zuten, ezkutuka eta bakarrik zebilela, eta museo batera eraman zuten, han gela bat utzi zioten bizitoki. Ishiren eta Ursularen aitaren artean hartu-emana hasi eta elkarren lagun min egin ziren.

Ursulak berak kontatzen digu, «Ishi, ahultasun ia imajinaezineko gizona, bakardade tragikoa bizi zuena eta besteengandik halabeharrez bizi zena, baina indartsua, eskuzabala, argia eta bihoztuna zen, pertsona bat apartekoa, zentzu guztietan, adiskidetasun-harreman hori ohiz kanpokoa, konplexua eta bizia izan behar zen». Baina Ursula jaio zenean Ishi jada hilda zegoen eta bere aitak ez zuen horri buruz hitz egiteko hitzik inoiz aurkitu.

«Hainbeste pena, hainbeste min, hain zorrotzak, oraindik».

Eta orduan, nola zeukan Ursulak Ishiren berririk? Bada, geroago, bere amak horri buruz liburu bat idatzi zuelako.

«Robert Heizer-ek lan hori gure amari eskaintzeko ideia bikaina izan zuen, Ishi inoiz ezagutu ez zuena, bere laguna ez zena, ez zen antropologoa, ez zen gizona eta inor baino fidagarriagoa zen hitz egokiak aurkitzeko orduan».

Eta liburuak, nahiz eta gaur egundik begiratuta erromantizismoan erortzen den batzuetan eta hutsuneak izan, Ursulari kontzientzia hartzeko balio izan zion. Nik oso liburu gutxi irakurri ditut hain gogorrak. Besteak beste, gauza bat oso baliotsua dauka, Ishiren ikuspuntutik idatzita dago, eta horrela, egileak protagonistari ahotsa emateko keinu laudagarria egiten du; horrek ere askoz gogorragoa egiten du testua, baina baita zintzoagoa ere.

«Jende askori ireki zizkion begiak, baita neure buruari ere, zuri jendearen Kaliforniaren konkistaren historia beldurgarriari buruz. Badira batzuk bidegabekeria eta krudelkeria azkar ikusten dutenak, baina niri kostatu egin zitzaidan. Piezak nik neuk konpondu behar izan nituen, denbora asko behar izan nuen. Zaila da onartzea zure jendeak ikaragarrizko zerbait egin duela. Horrelako zerbait lortzen dudanean, seguru asko nobela batean sartzea da nire borroka-modua».

Horregatik guztiagatik, uste dut Ursula K. Le Guini irakurri dizkiodan nobela guztiak erredentoreak eta askatzaileak direla. Eta, modu batean edo bestean, eleberri guztiak Ishiri buruzkoak dira. Adibidez, euskaraz argitaratu duten azkena, Oihan hitzean mundua. Irakurri ezazue, merezi du eta.