2022. urtean, eta hurrengo ikasturterako eskola-matrikulari begira, Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak «ikasle zaurgarriak banatzeko» sistema bat jarri zuen abian (inoiz ez zaurgarriak ez zirenena), eskola-zona bakoitzeko kalteberatasun-indizean oinarrituta. Asmoa, ustez, gure hezkuntza-sistemak duen ezaugarririk nabarmenena den eskola-segregazioa (Europan handienetakoa) pixkanaka amaitzea zen.
Irakaskuntza publikoko hezkuntza-eragile gehienok neurri horren kontra agertu ginen hainbat arrazoirengatik: familien maila sozioekonomikoa eta kulturala inkesta baten bidez zehaztea ez zen fidagarria, ikasle zaurgarriak estigmatizatzen zituen, eta ez genuen sinisten segregazioaren kausak alde batera uzten zituen neurri baten eraginkortasunean.
Egia esan, ikasle horien nolabaiteko banaketa egin egiten zen aurretik ere, ikasturtean zehar iristen ziren ikasleekin, matrikula bizia alegia, inolako emaitzarik gabe. 2022ko nobedadea matrikulazio arruntean aplikatzea zen, eta zonen eta ikastetxeen kalteberatasun-indizeak ezartzea. Bi urteren ondoren, neurri horren eragina hutsaren hurrengoa izan da, eta aurtengo matrikulazio aldian neurri hau murriztu egin da erabat. Aldi berean, auzitegiek Hezkuntza Saila behartu dute matrikulazio-araudiaren oinarri den dekretua birplanteatzera. Dena funtsik gabeko iruzur bat zen, baina familia batzuentzat drama bidegabe bat bihurtu zen.
Hainbat ikastetxe publikotan jasotako testigantzak erakutsi nahi ditugu hemen:
A familia. Itzulpenaren transkripzioa: «Abuztuan iritsi nintzen hona, Gasteizera, alabarekin, eta, beraz, eskola batean plaza eskatu nuen, baina ikastetxe pribatu batean eman zidaten, eta, egia esan, oraingoz ez daukat ekarpen ekonomiko horiek egiteko moduko egoera ekonomikoa... Orduan, eskolan jakinarazi nuen nire alaba ez zela hara joango, eta Hezkuntzara ere joan nintzen, eta esan zidaten ezin zutela ezer egin eta itxarotea tokatzen zela, baina berriz... Eskolara joan nintzen [publikoa] eta esan zidaten bazegoela tokia neskatoarentzat, eta berriro eskatu nion Hezkuntzari han plaza emateko, eta ezetz esan zidaten. Orduan, ea zerbait konpondu diezadakezuen, modurik balego... Eskertzen dizuet».
B familia. Gure eskolara iritsi dira. Haien semea itunpeko ikastetxe batera bidali du eskolatze-batzordeak. Haien hitzak: lehen bi kuotak «barkatu» dizkiete, baina zuzendaritzak esan die epe batetik aurrera ordaindu behar dutela, eta ezin badute, beste eskola bat bilatu behar dutela. Familiak argi eta garbi jaso du eman dioten mezua: ordaintzen ez badu, ez da ongi etorria.
C familia. Pakistango familia batek gure eskolan matrikulatu zituen bi seme-alabak. Zaurgarritasun-tasa zela eta, itunpeko erlijio-eskola batera bidali zituzten, etxetik 20 minutura. Aita hainbat egunetan etorri zen eskolara laguntza eske. Eskatzen zieten ordainketa-zerrenda ekarri zigun. Eskola katolikoa zen eta eskola laiko bat eskatzen zuten.
D familia. Haurraren amak eskola publiko batean egin zuen matrikula, eta itunpeko eskola katoliko batera bidali zuten. Etxetik urrun egoteaz gain, hilero zenbait kuota ordaindu behar izaten zituen: materiala, jantokia (publikoan baino askoz garestiagoa), tableta, funtzionamendu-kuota... Zuzendariarekin hitz egin zuenean, hark esan zion: «Engainatuta bidali zaituzte hona. Hau ez da ikastetxe publiko bat, hau ikastetxe pribatu bat da». Eta publikora joatea gomendatu zion. Ordezkaritzarekin askotan hitz egin ondoren, gure eskolara eramatea lortu zuen. Ez diote dirua itzuli.
Eta horrela, hamaika adibide.
Adierazi behar da itunpekoetako patronalak neurri honen kontra azaldu zirela, ikasle «horiek» onartzeak «beste batzuk» sartzea eragozten zuela ulertzen zutelako, ustez haiei zegokien ikasleria, alegia. Hala adierazi dute publikoki, eta ezagunak dira neurri hori saihesteko egin dituzten irregulartasunak (gain-matrikula onartu, familiei inkesta faltsutzeko gonbita egin...). Guztion diru publikoarekin ordaintzen ditugun ikastetxeen jarrera da hau.
Zaila da ulertzen, ikastetxe publikoetan eta itunpekoetan eskolatze orekatua lortu nahi baldin bada, ikasle zaurgarriak bakarrik banatzea, eta ez denak. Badirudi eskubideen arteko aldea dagoela ikastetxea aukeratzeko orduan, eta eskubide hori familia batzuek bakarrik balia dezaketela.
Datu guztiek diotenez gero eskola-segregazioa irakaskuntza pribatuaren presentzia handiagoarekin edo txikiagoarekin lotuta dagoela, eta kontzertazioa dela eskola-diskriminazioaren eragilerik behinena, banaketaren neurri hori ezin da sinesgarritzat jo. Kontzertazioa birplanteatu nahi ez duen eta arazo deseroso bat nola konpondu ez dakien administrazio baten aurpegi-garbitze bat baino ez da; hau da, iruzur bat.
Gure ustez, ordea, helburua eskola publikoa eskaintzarik erakargarriena izateko lan egitea litzateke, familia gehienek aukera hori egin dezaten, eta, hala, ezberdinen arteko elkarbizitza bultzatu eta segregazioa murriztu. Horrek, jakina, erabateko lehentasuna eskatzen du baliabideei eta plangintzari dagokienez.
Ez dezagun guztion dirua erabili zona gehienetan beharrezkoa ez den eta, salbuespen gutxi batzuk izan ezik, inklusiboa ez den hezkuntza-eskaintza pribatu batean. Eskola publikoa da inklusiboa eta unibertsala den bakarra –bere DNAn inskribatuta dago– gizarte-kohesioa, bizikidetza eta integrazioa lortzeko tresnarik eraginkorrena.
Espero dugu Eskola-segregazioaren aurkako Ituna (Hezkuntza Lege berriak jasotzen duenaren arabera egin beharrekoa) asmo onenen beste multzo bat eta beste aurpegi-garbiketa bat ez izatea, eta sare publikoa indartzeko eta gure hezkuntza-sistema osoak eragiten duen diskriminazio-arrakala izugarria murrizten joateko balio izatea.
