Euskarak, beste edozein hizkuntzak bezala, ingelesak identitate ingelesarekin edo gaztelaniak identitate espainiarrarekin egiten duen moduan, euskal nortasuna egituratzen du. Hala ere, antzekotasun funtzionaletatik aparte, alde erabakigarri handiak daude euskarak euskal nortasunaren barruan duen balio sinboliko, politiko eta emozionalaren arabera. Horrek identitate hegemonikoen aurrean bereizitako posizio batean kokatzen du.
Hain zuzen ere, osagai sinboliko horrek, ia mistiko emozionalak, euskal nortasuna bermatzeko eta jarraipena emateko zutabe ahulenetako eta aldi berean indartsuenetako bat bihurtzen du.
Euskara ez da osagarri bat, oinordetzan baino gehiago eraikitako identitate baten nukleo egituratzailea da. Euskal nortasunak erabaki bat eskatzen du, euskara ikasteak, erabiltzeak edo gutxiengo komunitate batekin lotzeak esan nahi du. Hala ere, euskarak, bere erabileragatik ez ezik, sinbolizatzen duenagatik ere identitatea egituratzen du. Zentzu horretan, euskarak komunikatzeaz gain, irudikatzen du; hori ondo dakite euskara hitz egin gabe sakonki euskaldun sentitzen diren pertsona askok.
Itxurazko kontraesan hori ez da konponduko euskal identitate plurala ahalbidetuko duten politika linguistikoak, kulturalak, mediatikoak edo berrikuntza sozialekoak bultzatzera bideratutako planteamendu unibertsalen bidez. Izan ere, euskararen erabilera sustatu, babestu eta normalizatuko duen estatuaren faltak Stockholmeko sindromea areagotzen du makineria inperialistaren mesedetan jokatuz.
Hain zuzen ere, hibridazioa onartzeak, eta pertsona askok euskararekin harreman partziala, aldakorra edo periferikoa dutela eta euskal nortasuna osagai anitzekoa dela onartzeak, pertsona askok euren bizkarrezurrari uko egin behar izan diotela islatzen du; beste nortasun-elementu batzuekin lotzeko, hala nola lurraldearekin, historiarekin, sinboloekin eta abarrekin.
Identitaterako eskubidea aldarrikatu behar da, euskalduna izatearen edo beste zerbaiten artean aukeratu behar izan gabe eta elementu horietako edozeini uko egin behar izan gabe. Nola kudeatzen dugu identitaterako eskubidea, euskaldun izatearen eta jatorriari uko egin beharraren artean aukeratu behar izan gabe? Hizkuntzara? Historiara? Erantzuna ez da erraza, baina ausardia politikoz eta zintzotasun emozionalez ekin behar diogu, euskal identitatea zaindu eta behar besteko heldutasunez birpentsatu behar dela aitortzeko. Gure identitatea tentsio etengabe batean eraiki izana ez da kasualitatea, kanpoko menderatze prozesuei erantzuteko erresistentzia ahalmena ezaugarritu du.
Gatazka ez da hutsetik sortzen, bi estatu inperialistaren borondate zentralizatzailetik sortu zen; Espainiako eta Frantziako estatuek kalte handia egin diote Euskal Herriari. Itsasoz haraindiko kolonien eredu klasikoarekin bat ez datorren arren, hori guztia logika inperial edo kolonizatzaile baten parte da. Eta ezin dugu onartu espainolak eta frantsesak presio hegemonikoa euskal nortasunari egiten jarraitzea. Euskaldunok erasotuak ez izateko aske izan behar dugu, garenak garelako, gutxietsiak ez izateko libre izan behar dugu, gure existentzia ukatzen eta gu ezabatzen saiatu direnek ez asimilatzeko libre behar dugu izan.
Euskal nortasuna ezaugarritzen duen gatazka leuntzen edo disimulatzen saiatu beharrean, indartu egin beharko genuke gure existentzia berresteko duen gaitasuna, kanpoko inposizioei aurre egiteko ahalmenean sustraituta baitago. Kanpotik ezarritako araudiekin ez konformatzeko eta horiekiko modu independentean existitzeko eskubideak aldarrikatzeak ez dakar elkarrizketari uko egitea edota lankidetza baztertzea, baizik eta euskal nortasuna beste batzuek balioztatu behar ez dutela aitortzea eta baieztatzea dakar.
Gatazka hau sortzen duten botere-egituretan arreta jartzea espainola edo frantsesa neutroak edo gorenak direla dioen kontakizun nagusia zalantzan jartzea da; menderatze tresna epistemikoak dira. Zergatik jotzen da normaltzat norbaitek euskaraz ez egitea baina gaztelaniaz hitz egitea? Espainieraren edo frantsesaren pribilegioa izendatzea ez da biktimizatzea, baizik eta egiturazko ezberdintasun bat ikusaraztea. Ikuspegi horrek krisian jartzen du botereak modernitatean zehar ezarritako normaltasuna.
Izendatzea, ulertzea eta salatzea ez da ekintza politiko soil bat, sendatze-ekintza bat ere bada, sendatze kolektibo eta identitarioko ekintza. Okupazio bati aurre egin behar izan diotela ulertzea, beren hizkuntza erabiltzeko auto-gorrotoa edo lotsa linguistikoa kendu behar izan zutela ulertzea, ez da haserrean ikertzea, baizik eta logika kolonialak gaur egun ere aktibo daudela onartzea.
Gatazkatsua ez den euskal nortasunak ez du esan nahi isilik egon behar dugunik, nortasun aske, kritiko eta bere historiaz jabetuz gure errealitate zehatzarekin bat egin behar dugu; testuinguru jakin batean, eta ez estatu nagusien edo potentzia kultural handien onarpen-irizpideekin bat datorren eredu batera mugatu. Gure zaurgarritasun gatazkatsua gure nortasunaren berezko zati gisa onartzeak kanpo indarrekin etengabeko tentsioan gaudela konturatzea dakar. Higigarria bada ere, testuinguru dinamiko batean eta aldaketa globalen testuinguru batean birdefinitzen jarraitzeko aukera ematen digun ezaugarria.
Euskal nazioa, Europako sistema inperial modernoaren kanpokotasunean kokatua, historikoki bere hizkuntzan, kulturan eta pertenentzia-zentzuan zapaldua izan da. Euskal nortasuna ez da iraganaren hondar bat, etorkizuneko proiektu bizi bat baizik. Euskara ez da hizkuntza bat bakarrik, mundua alteritatetik esateko modu bat baizik. Existitzeko eskubidea aldarrikatzea, logika estatal hegemonikoek asimilatu gabe, ekintza etiko, politiko eta erabat dekoloniala da.
