Hitz lauz lau hitz, laugarren zubitik

Zubi hau. Hemen, Donostian, Amaran. Ur-Mehearen Itsaso Handirako bokalean. Ofizialki, Mundaizkoa omen. Eskuarki, Laugarren Zubia deitua, besterik gabe. Nork esan du itsusi amorratua dela? Ez horixe. Egia da, berri samarra izan arren, zaharkitua dagoela dagoeneko, zargaldua, zartatua, marguldua, bere sabel zapal ia arraseko okre-marroixka koloreaz larrugorritua ia zeharo. Nahi duzuna. Baina ez da inondik ere itsusia. Nik gogoko dut. Egiarako bide hoberik nekez. Via Fora-ko igogailuan gora, Gladys Eneako igarobide eta parkean barrena, Egia auzo biziraino. Egia da alde ederra dutela, ez ederrean baina bai apainean, bai Maria Kristinak, bai Agirre Lehendakariak: lehenak ertz banatako lau dorre lerden-edo esan beharko horietako bere harrizko zaldi putinkariekin, eta bigarrenak bere arkivolta dizdizari zuri-zuri dotorearekin. Nahi duzuna. Baina nik gogokoago gure Laugarrena. Egiarako bide hoberik nekez.

Zubi hau. Goizero-goizero jaiki orduko, lanera ez noanez, ibaiaz honaindi gelditu ohi naiz. Bankura beharrik ez, eta bankuan eserita, beraz, egunsentiaren zain, ea lehen printzak noiz kirikatuko EUTGko dorre erpinen artetik. Zeren hori EUTG baita— esan ohi diot neure buruari maiz, ahantz ez dakidan—, hori ez da Deusto, guzurra baino ez deutso, egiarik ez dirautso, letrero argiztatu moñoño horrek. Eta honako hau Deustuko Zubia ere ez, benetakoa, Gabriel Arestik bertotik Artxandara begiratzen zuenekoa… Hau Bizkaia Pasealekua den legez, baina Bizkaia ez. Eta aldameneko hori Araba Parkea bai, baina Araba ez. Eta ibaiaz bestaldekoa García Lorcaren hiribidea, baina Lauaxetarena ez, biak frankistek fusilatuak, baina gureak casheroz idazten, hortxe zagok aldea, aldea globala... Tira, tira—egin ohi diot orduan errieta neure arrietari—ez esan, eta batez ere ez pentsa horrelako erretxinkeriarik. Erre-presentazioen aurka-espen berr-etsia duk hitza beti, orain jabetzen al haiz?.... Neska-mutil haiek ere bizkaitarrak zituan ba, hor, hortxe, ibaiaz bestalde horretantxe, hil zirenak... Baina prou, aski da, gomuta ilunik ez: horra, argitu dik, goazemak —izan ohi dut ostera zubiratzeko zio, eguneko lehen zigarro— eta eldarnio-ketaren amaigarri. Solvitur ambulando, noski, latinkada zahar kuttunak beti igerian ageri…

Zubi hau. Ederra da. Bere soilean. Nire hitzak izan litezen nahi nukeen tamainan. Zaldi putinkaririk gabe, arkivoltarik gabe. Eta sendoa, alboetako zutarriei ez ezik bere kurbatura zehatzari esker ere bai, suposatzen dut, ez al da hala, Txillardegi?... Zu ingeniaria zinen, berehala emango zeniguke azalpen matematiko doia —barka zuka mintzo banatzaizu: ezin dizut hika egin, ezin erantzun diezadakezula jakinik—. Izan ere, zubi lau laburrezko gure hiri honetan, zure hitzaren zehaztasun grinatsuaren hutsunea zeinen astuna zaigun, zeinen mingotsa zure zubitasun airosoaren —ez erosoaren— gabezia, hautsi-mautsietatik harantzako Egiara bidean inoiz etsi ez dezagun. Xehekerien aroa bete da: aukeratu egin behar da orain. Euzkadi ala Españia (edo Frantzia). Alde ala aurka. Hala zenioen, duela jadanik 50 urte. Hots, Herri bat gara ala ez gara. Ez, Herri bat gara edo ez gara. Asaskapenetik Askapenera alegia, alegiarik gabe. Biak beharrezko, bigarrena ezinbesteko. Hori dena eta hamaika gehiago erakutsi zenigun, Txillardegi. Eta ez dugu ahantziko. Ezin dugu ahantzi. Besteak beste, eta besteak baino besteago, zuk zeuk ekarri baikintuzun Zubi honetara.

Zubi hau. Bidegurutze. Eta gurutzebide. Alde batera, oroitarririk gabeko oroigarri samin, hortxe dautza, daude, dagertza ostenduan ere, MP eta RE (ene, izenak osorik ere ezin esan, zeinen balditua nagoen, alafedea…). «Guda-gotzon baltzak odolez dakustaz, euren oin aurrean beredin gudari», historia beti esku artean lehergarri euskaldunontzat, «esku zurbil oneik aul luzatu bediz, eutsi zagientzat, ikurrin donea». Eta beste aldera —bai, goazen, goazemazu, goazemazue, negar batean bezain irrits betean—bizi-hitzaren oihua, Miquel Martí Polena kasu honetan: Cridem qui som i que tothom ho escolti, nahiz eta berdin den norena den, i via fora, que tot està per fer i tot és possible… Ororena behar baitu oroimenak, norberarena izan dadin. Hutsala baita, elkar-erabakimen bihurtu ezean. Bide nabarrean ere, ahalik eta gardenen oroitu. Hori ere, zure irakaspidea, Txillardegi. Oroit nadin, beraz: Maite Perez eta Rafa Etxebeste zeritzen. 1987ko abuztuaren 15a zen, eta ez bazkalondoa.

Zure Itsasotik, denborale adore-emaile, aldian aldiro iristen baitira nire Ur-Meheko Laugarren Zubiraino, berau dranbalaraziz, zure uhin ahaltsu gandor apartsu barren sakon distiratsu ilunok, Muitzako Labarretik bizirik. Eta nire hitzak beti izango dituzu zure Belharraren gaineko zapaburu surflari, neoprenozko babes-jantzidun. Baita, ahal dudanean, ahal badut, izurde jauzkari eta aske ere: berresten dizut neure agintzaria, Jose Luis. Zubi honi zure izena jar diezaioten eskatuko dut. Beste eskaera bat, aurrekoen erantzun bera jasoko duena, segurki. Baina eskatzea libre da, ala?... «Ala» edo «Edo»?... «Ala» ala «Edo»… Nola beharko luke, Maisu?

Otoitz batekin bukatu nahi nuke (mila esker zuen irribarreengatik). Otoitz laiko batekin, jakina. Hor, moilan, Aita Mariren oroitarrian idatzita dagoen olerkitxoa errezitatuz. Jose Maria Zubia Mariri eskainitakoa guztiz egokia iruditzen baitzait Jose Luis Alvarez Enparantza Txillardegirentzat ere. Hilartitz ederra da; lastima epitafio etrusko bat bezain ulertezina gertatzea donostiar gehienentzat: eta ez bakarrik euskaraz ez dakitenentzat; euskaraz badakigunontzat ere, ez pentsa… Baditu bizpahiru hitz arraro samar, eta hortxe komeriak. Hiztegira begiratu edo dakienen bati galdetu behar, hor ez dago beste bueltarik. «Urikalduak», náufragos, «goitalchatu», ensalzar, eta beste bakarren bat edo.

Honela dio, atrebentziarekin hemendik aurrera Txillartitz ere deituko niokeen Mariren omenezko Hilartitzak: «Urikalduak salbatu nayaz / eman zenduben biziya / eta orain daukazu goitalchatuaz / obiz itsaso aundiya / Lo egin zazu baga soinuaz /o gizon maitagarriya / onraturikan zure gloriyaz / Donosti ta Kantauriya».