Graxi, gure altxorra

Sei hamarkadatan gurutzatzen dira Graxiren bizitza eta Euskal Herriaren historia. Gurutzatzen diogu, haren parte eragile izan baita. Iparralde barneko familia euskaldun xume baten sortua, orduko jendartearen testuinguru hertsia bizi izan zuen: elizaren meneko, jaunttokeria, gaztez odolusten. Erizain ikasketentzat kostaldera hurbildu zelarik hasi zen Euskal Herriak jasaiten zuen zapalkuntzaz ohartzen. Eta oldartzen.

Udaberri honetan, euskal memoria transmisiorako Bagirak antolatu jardunaldietan eman lekukotzan zenioen bezala, Burgoseko auziak iratzarri zuen zure abertzaletasunaren kontzientzia. Eta Baionako katedraleko gose greban, Iparretarrak erakundearen sortzeak, konfinamenduak, Baigorriko Herri Taldeetan, euskara eta kulturaren alde eta ekimen andana batzuetan. Zapalkuntzak eta bidegabekeriak sumintzen zintuen.

Nola ez ahantzi Bidarrain iragandako ikastaldiak, gutariko batzuk bertan ezagutu zintugunekoa. Berrogei hegoaldear lau hilabetez euskara ikasten ez zen ohikoa, eta zure bisita ukan genuen. Hastapenetik iduritu zitzaugun zure euskalduntasunak ez zuela mugarik, eta begitarte zabalak zintzotasuna agertzen zuen. Sentitu genuen etxe bereko bi ate ireki zirela eta irekiak izanen zirela betiko. Mugarik ez zure buruan. Geroak ez du sentimendu hori gezurtatu, indartu baizik. Egun horretan Irulegiko besta betetarat gomitatu gintuzun eta horrela, bestaren plazerean, naturalki harremanak iraunkor bilakatu genituen.

Geroztik mila aldiz gurutzatu gira bidean: ikastolen alde talo egiten, laborarien aldeko ekintzetan, preso eta iheslarien aldeko mobilizazioetan eta errepresioaren kontra, bidaide izan zaitugu.

Plazer estimagarria zen edozein ekimenetan agurtzea: zure presentzia —gatz eta biper— momentu goxoaren mentura, irriñoa ezpainetan, begirada sarkor, arraileria eta txantxarako prest. Hara, badator gure matriarka! Politikaz edo herrigintzaz mintzatzea loria zen zurekin, hain baitzinen xaloa, osoa, plegurik gabekoa non edozoin iniziatiba, estrategia berri edo ekimen herritarren iritzi kritiko, kontzesiorik gabeko eta eraikitzailea neurtzeko termometro egokia zinen.

Unean uneko eta zure garaiko militantea izan zira. Ibilbide horretan jasan behar izan duzu errepresioa bi aldiz. Lehena, aterbe beharretan zirenei etxeko atea idekirik. Bigarrena, ETAko militanteak erakundea armagabetze bidean lagundurik. Denok dugu oraindik begietan ñir-ñir sanferminetatik itzulian jendarmeen ondoan lagunei egin agur gogoangarria! Aterbetzea asumitu zenuen publikoki, eta baita epaileen aitzinean ere. Hori izan zen Euskal Herriko eta, bereziki, Iparraldeko jendarteari egin zenion ekarpen eder eta baliotsuenetarikoa (hango eta hemengo militante ainitz harriturik daude oraino!). Tsunamia! Zure adierazpen horrek Iparraldeko jendartea ahaldundu zuen, Bakegileen lana erraztu, eta ziklo politiko baten hestea bideratu.

Miribillako ekimenean, kutxa sinbolikoa eskuetan, Herri honi askatasunaren bidean milaka militantek egin ekarpena laburbildu zenuen, era hunkigarrian. Siglen gainetik egon behar ginela, eta herriaren zerbitzuan, oroitarazi zenigun. Bazenekien zertaz mintzo zinen.

Aurten, Itsasuko Aberri Egunaren 60. urteurrenean, zure ibilbidearen lekukotza transmititu zenien belaunaldi berriei. Zure eritasuna aitzinatua bazen ere, zure irudi azkarra, ahots ozena eta borondate fermua atxiki nahi dugu. Azken hatseraino.

Eskuzabala izan zara beti, eta emandakoaz pozik zinela zenioen. Zuk emandakoa ez dizu nehork kenduko, eta gu beti izanen gara eskerdun. Zure umiltasunean, lagunei igorri zenigun azken agur mezuan «naizena egin nauzue...» erranez utzi gintuzun; guk, garena, zinena eta izanen garena zure ekarpenari esker ere dela diogu. Ez addiorik, Graxi.