Gaur egungo ikerketa-zirkuluetan, ingelesa nagusi da, eta horrek erronka handiak dakartza hizkuntza gutxituentzat. Euskara ez da salbuespena. Egia da mundu akademikoan eta zientifikoan errazagoa dela ingelesez argitaratzea, nazioarteko komunitateari zuzenean heltzeko. Baina, aldi berean, euskaraz ikertzeko aukera galtzeak ondorio larriak izan ditzake gure hizkuntzaren etorkizunerako, bai ezagutza sortzearen ikuspegitik, bai euskararen garapenerako.
Euskararen biziraupena ez da esparru informaletan soilik erabakitzen; maila akademikoan eta zientifikoan ere hizkuntza sendo egituratu behar da. Bestela, eremu espezializatuetan euskararen presentzia desagertzen da, eta horrek ondorio latzak ditu hizkuntzaren osasunean. Hizkuntza batek ezin badu mundu konplexua deskribatu, ezin du bizirik iraun erabilera-eremu guztietan. Beraz, euskarazko ikerketa indartzea ez da soilik aukera bat, baizik eta hizkuntzaren etorkizuna bermatzeko ezinbesteko urratsa.
Corpusa elikatzearen beharra
Hasteko, euskarazko corpusa elikatu behar da, hau da, arlo akademikoan eta zientifikoan gero eta ekoizpen gehiago behar dira euskaraz. Ikertzaile askok beren lanak ingelesez argitaratzen dituzte, eta, ondorioz, euskarazko terminologia espezifikoak garatzeko aukera galtzen da. Horrek ikerketa bera baldintzatzen du, euskaraz ez dagoen ezagutza ezin baita euskaraz ikasi, eztabaidatu eta berritu.
Corpusa aberasteko, euskarazko doktorego-tesiak sustatu behar dira, baita ikerketa-artikuluak, monografiak eta dibulgaziozko materiala ere. Horretarako, baliabide ekonomikoak eta politika eraginkorrak behar dira, euskaraz ikertzen dutenek laguntza praktikoa jaso dezaten. Halaber, unibertsitateek euskarazko ekoizpena sustatu behar dute, prestigioa emanaz eta sariak eskainiz.
Hiztegi zientifiko modernoa garatzea
Bestalde, euskarazko hiztegi zientifiko modernoa garatzea ezinbestekoa da. Medikuntzatik adimen artifizialera, fisikatik soziologiara, jakintza-arlo guztiek behar dituzte kontzeptu egokiak euskaraz adierazteko. Hori gabe, ikertzaile euskaldunek gero eta gehiago joko dute ingelesera, eta belaunaldi berrientzat zailagoa izango da euskarazko ekoizpen akademikoari eustea. Terminologia egokirik gabe, esparru askotan euskara erabilgarritasuna galtzen ari da, eta horrek ondorio sakonak izan ditzake.
Zientziaren eta teknologiaren esparruetan terminologia adostu eta garatzeko lanak martxan jarri behar dira, eta horretarako, instituzioek eta adituek lankidetza estua izan behar dute. Esaterako, EHUren UZEI hiztegi terminologikoa eta Euskaltzaindiaren terminologia-batzordeak ezinbestekoak dira lan honetan. Baina ahaleginak ez dira nahikoak: adituen, irakasleen eta ikertzaileen komunitateak aktiboki parte hartu behar du hiztegi hori osatzeko eta eguneratzeko.
Ingelesaren menpekotasunak dakartzan arriskuak
Ingelesez soilik argitaratzearen arriskua ez da hizkuntzaren erabilera galtzea bakarrik; ezagutza bera ere galtzen da. Euskal komunitate akademikoak ingelesa erabiltzen badu, baina euskarazko bertsiorik ez badago, gure gizartean jakintza horren transmisioa mugatua izango da. Horrek eragin zuzena du unibertsitateko ikasketetan, baita ikerketa-lanen dibulgazioan ere.
Gainera, hizkuntza bakoitzak mundua ulertzeko modu propioa du; pentsatzeko eta ikertzeko moduak baldintzatzen ditu. Ingelesak pentsamendu zientifikoa estandarizatzen badu, euskara bezalako hizkuntzek beren ekarpen propioak galtzeko arriskua dute. Pentsamendu kritikoa sustatu nahi bada, ezinbestekoa da hizkuntza ezberdinetan ikertu eta pentsatzea.
Honekin batera, kontuan hartu behar da hizkuntza hegemoniko bakarra erabiltzeak norbanakoen eta komunitateen menpekotasuna handitzen duela. Ingelesaren nagusitasunak jakintza-iturriak kontrolatzen dituzten erakundeen esku uzten du ezagutza, eta euskaldunek gero eta zailtasun handiagoak dituzte informazioa eskuratzeko eta sortzeko.
Euskarazko ikerketa sustatu
Euskal ikertzaileek, erakundeek eta hizkuntzaren aldeko eragileek bultzatu behar dute euskarazko ekoizpena. Euskal komunitate akademikoak badu gaitasuna eta ardura euskarazko jakintza sortzeko. Horretarako, politika publiko sendoak behar dira, finantzaketa-programak indartu behar dira, eta komunitate zientifikoak euskarazko ikerketa balioetsi behar du.
Hizkuntza bat ez bada gai jakintza garatzeko, luzera ezin izango da osasuntsu mantendu. Beraz, euskaraz ikertu behar da, baina, horretarako, baliabideak, terminologia eta babesa behar dira. Hizkuntza batek ikerketan lekurik ez badu, etorkizunean lekurik izango al du gizartean?
Euskarazko zientzia egitea ez da soilik hizkuntzaren aldeko ekintza bat; komunitate zientifiko eta akademiko sendo bat izateko bidea ere bada. Beraz, beharrezkoa da euskarazko ikerketa lehenestea eta sustatzea, hizkuntzaren etorkizuna ezagutza sortzeko eta partekatzeko gaitasunaren baitan dagoelako.
