Euskararen historia idiliko bat

Denbora da istorio sortzailerik onena, eta gu, garaiaren seme eta alabak, istorio horiek osatzera eta kontatzera deituak gaudenak. Ardura bat dugu, hartara, arbasoekin, eta plazer hartu eta emateko aukera, geure buruarekin eta garaikide guztiekin. Historiak gure bizitzan daukan pisua neurtzeko ahalmenari kontzientzia deitzen zaio. Kontzientzia hori herri baten koordenadetan kokatuz gero, kolektibo bilakatzen da, eta herri hori bere buruaren jabe ez den kasuetan kontzientzia nazionala, ezinbestez. Ideologia ororen sorburu. Baita ideologiarik gabe bizitzea erabaki duten narratzaileentzat ere, haien kasuan ideologia garailearen euri-finak bustitzen baitu, eta ez gure herriarenak, gogoeta oro.

Denbora aztia da, ordea, eta 667 urteko hari matazan bilduta eskaini digu istorio triste bat, eta sorginkeria bat egin balu bezala, argumentuaren eszenarioa berdina da, azoka bat, eta biktima ere bai, nekazari bat, eta ahoan darabilen hizkuntza, euskara; eta perimetroa zabalduz, gure herria bera da biktima, nekazari horren figuran.

Duela 667 urtekoa baita ezaguna dugun euskararen aurkako lehen debeku ofiziala. Huescan eman zen 1349an, udal-ordenantza baten bitartez, eta debekatzen zen azokan salerosketak euskaraz egitea. Isuna ere gogorra zen: 30 urrezko txanpon. Hiru mendez egon zen indarrean. XVII. mendekoa da azken ediktoa: desagertua baitzen jada euskal espeziea.

2016an berpiztu da Huescako mamua: jakin dugu Gasteizko Udalak kexa formala jarri diola baserritar bati Santa Barbarako merkatuan barazkien izenak eta prezioak euskara hutsean idazteagatik. Udala desenkusatu zen esanez isunik ez diotela jarriko. Baldinbaitere. Izan ere, legeak espainolez jartzera behartzen ditu, eta, nahi izanez gero, euskaraz ere bai. Debeku bikoitza bizi du euskarak gaur egun, askatasuna eta bizikidetza aldarrikatzen diren garai loriatsuotan: Lurralde batzuetan ezin du existitu denon diruaz elikatzen diren erakunde ofizialetan, eta besteetan ezin du bakarrik existitu, alboan espainola izan gabe. To askatasuna eta bizikidetza!

Zazpi mende euskara debekatzen. Ez al dira aspertzen? Ez al dute etsiko? Erantzuna hau da: Ez. Helburua garbi dutelako, estrategia ere bai. Legeak dauzkate eskura, eta lege horiek koertzio bilaka ditzakeen erakunde nagusia, bakarra ezagutzen dena munduan: Estatua.

Herri bat desagertzea oso zaila da; hemen gaude gu, kili-kolo bada ere. Baina uneak eta uneak daude. Eta bada puntu bat oso arriskutsua dena herri batentzat, atzerako bueltarik gabeko desagertze bidean abiatu dela adierazten duena, eta da etsaiaren mezuak bereganatzen dituenean, mende askotan etsaiak esandakoa errepikatzen hasten denean, adibidez: euskara soberan dagoela. Adibidez: euskarak enbarazu egiten duela. Adibidez: euskara lekutxo bateko hizkuntza dela, ez-unibertsala. Apaingarri ederra dela, baina ez komunikatiboa, transmisiorik merezi ez duena. Eta errua hizkuntzarena dela, lehenik, eta geurea, azkenik. Honela dio Aita semeak kantak, euskaldunek emozio inkontzientez abestu izan dutenak: «Geurea dugu erru guztia, geurea dugu osoan, ez inori ba errua bota Euskal Herria hiltzean». Bere historia ezagutzen ez duen herrian gisako martingalak ohikoak dira.

Baina euskaldunak eta euskaldunak daude, noski, historia ebatsi zaienen ondoan euskararen historia beltza zuritu nahi dutenak baitaude. Joxe Manuel Odriozolak salatu moduan, Donostia2016k ez du ezer jakin nahi Donostia euskaldunaren minorizazioa erakusteaz, euskararen nazioari eragin dioten etnozidioaz. Ideologia espainolean oinarriturik, minorizatu eta minorizatzaile elkarbizitzaren zubian eskua emanda erakutsi ditu, eta larriago, espainiar minorizatzaileak minorizatu duten hizkuntzaren biktima gisan agertuz. Zenbat prentsaurreko D2016k, alfer-alferrik! Zenbat aukera galdu dominazio baten kronika mahai gainean jartzeko. Benito Lertxundik dioen bezala: «Jakin behar dugu euskaraz ere menperatzen dela herria, inperio ideologia euskaraz ere egiten dela, beti egin izan da, baita gaur ere, eta euskaraz egiten duten horiek dira inperialismoaren abangoardia gaur, gure etxeetan sartzen direlako euskaltzale gisan».

Eta bitartean zertan dabiltza gure politikoak? Atsotitza apur bat behartuz, «jan eta lo, konplizitatean potolo». Ez dute euskara fundamentuz defendatzen, eta bai umil-umil onartzen espainolaren hegemonia, corpus teoriko bat eskaini gabe euskaldunei. Koldo Izagirrek editatzen duen Parlantzua blogean dioten bezala, «alderdi abertzaleek porrot egin dute euskararen enpoderamentuan, hiztegi politiko berrian hain kuttuna duten berba erabiliz». Gehiago erantsiko nuke: haiek gabe gure herria adimentsuagoa izango zatekeen sentipena aspalditik daukat. Esanguratsua da: ekarpenik interesgarrienak politikatik kanpo ari dira sortzen.

Zazpi mende aurkako legeen mende! Legeak, tantaka tantaka, estalaktita baten gisan errealitatea eraikitzen du, hasieran harrigarri irudi lezakeena normal bilakatzen du, natural, gure hizkuntzaren gutxitasun eta gutxiespenarekin egin duen gisan. Ohitzen gara, jadanik ezertaz haserretzen ez den artalde bihurtzeraino, albiste hauek irakurtzera: «Nafarroako Auzitegi Nagusiak bertan behera utzi du Baztango Euskara plana». Negar egiteko moduko tira komikoak irakurtzen ditugu: «Gaurkoa egun handia da, aurkeztu nahi dizuegu hemendik bi urtera Espainiako epaile batek debekatuko duen euskararen plana».

Ez da egia euskara askatasunean eta berdintasunean bizi denik: bi legedi nazional daude bere aurka, espainola eta frantsesa, eta legedi murriztaileak dira, errepresiboak, koertzitiboak, inposizioa bermatzen dutenak. Berdintasunean bizitzeko euskarak konstituzio propioa beharko luke, bere derrigortasuna bermatzeko, konstituzioak ezartzen baitu derrigortasuna, ez autonomia estatutu batek; hau haren menpekoa izanik, eskubideak bermatzen ditu, neurturik eta mugaturik, eta gaizki bermatu, gainera, ez dagoelako eskubiderik derrigortasunik gabe. Denbora da istorio sortzailerik onena, eta gu istorio horiei beste amaiera bat asmatzeko dauden gidoilariak.