Euskararen ametsa: zoruak eta sabaiak

Datorren larunbatean, apirilak 5, utziko diot Euskaltzaleen Topagunean presidente izateari, agindutako bi urteak bete ondoren. Lau urteko prozesu eredugarria burutu du mugimenduak bere izaera birdefinitzeko eta egitekoa eguneratzeko. Krisiaren gogorrenean, sinetsita bizirik irautea eta berrikuntza borroka beraren bi alde direla.

Bi urteotan harreman estua izan dut euskararen normalizazioaz asko dakiten lagunekin. Eta aukera baliatu dut, noski, nire ikuspegia lantzeko eta osatzeko.

Oso errotua daukadan ideia bati Jon Sarasuak jarri dio —beste behin ere— deitura egokia: amets doitua. Zinez uste dut euskaltzaleok ametsa behar dugula euskararen alde lanean irauteko, ilusioa piztuko digun ametsa zailtasunak gainditzeko eta aurkako inertziak apurtzeko. Ametsak, ordea, izan behar du doitua, zehatza, baliabidez eta adierazlez hornitua. Egingarria, ez ameskeria.

Demagun euskaltzaleon ametsa dela «euskaraz bizi nahi dugu». Formulazio horrek berehala eskatzen du zehaztasuna: zer behar da euskaraz bizi gaitezen? Eta segidan doikuntza: zer da egingarri?

Euskaraz bizitzeko behar genuke: hizkuntza gaitasun ona duen komunitate sendo; hizkuntzaren transmisioa bermatuko duen erreprodukzio sistema; hizkuntza baten funtzio guztiak euskaraz egin ahal izatea; eta giro egokia, euskaltzaleengan motibazioa pizteko eta ez direnengan gutxienez errespetua eta ulermena sustatzeko.

Ametsa doitzeko onartu behar da euskaraz bizitzea hautu bat izango dela beti, eta beste hautu batzuk ere posible izango direla; euskara ez dela izango ekosisteman hizkuntza bakarra, ezta nagusia ere indar handia egiten ez badugu. Beraz, hizkuntzen arteko bizikidetzaz hitz egin beharko dugu, eta testuinguru horretan euskararentzat babesa eta iraupena aldarrikatu Euskal Herri osoan.

Beraz, amets doituak beharko ditu gutxienez: euskal hiztunen gaitasuna eta adierazkortasuna hobetzeko plana; erreprodukzio sistema osoaren eskema eta mekanismo bakoitzean eragiteko egitasmoa; funtzioen zerrenda hierarkizatua, eta funtzio horiek euskararentzat bermatzeko planen hurrenkera egingarria; euskararen aldeko diskurtso salgarria, gizarte mugimendu zentratua eta indartsua, eta administrazioen konpromisoa gizartean giro egokia sortzeko, euskaraz bizitzea ez dadin izan arazo eta bai tentazio; azkenik, prospektibak eman ditzakeen zehaztasun tekniko guztiak (kopuru eta erritmo posibleak, plangintza eta neurketa...).

Ametsa doituta, orain letorke lanik zailena: nola metatu aldeko indarrak benetan gauzatu dadin? Eta hemen sartzen da zoru komunen lanketa.

Zoru komunekin gertatzen da ogiaren orearena: zabaldu ahala mehetu egiten dira. Hau da, jende askok partekatzen ditu ideia gutxi batzuk eta, partekatzen dena trinkotu ahala, ados daudenen kopurua jaitsi egiten da.

Uste dut gure gizartean oinarrizko zoru komun bat dela bizikidetza, inor gutxi kokatzen da hortik kanpo. Beraz, hau izan daiteke euskaltzaleok proposatzen dugun lehen zoru komuna: «hizkuntzen arteko orekak hobetu egiten du hiztunen arteko bizikidetza». Noski, zorua osatu daiteke balio gehiagorekin (berdintasuna, justizia, berezitasuna...), baina jakinda ideiak erantsi ahala zoru komuna txikituz joango dela.

Zoru komunaren ideia oso erabilgarria zaigu gizarteko euskaltzaleoi alderdiekin eta agintariekin. Hauek joera dute pentsatzeko beraiei dagokiela gidaritza baita euskararen normalizazio prozesuarena ere. Euskaltzaleon lana litzateke esatea agintariei zoru komuna eraikitzea denoi dagokigula, euskaltzaleen mugimendu zentratua barne, eta denok behar dugula izan partaide. Hain zuzen, hori lortzen den neurrian posible izango delako zoru komunaren gainean ikuspegi adostuak eraikitzea, horiek bermatzeko itunak blindatzea eta normalizazioari egonkortasun espazioak irekitzea.

Sabaiak ere aipatu nahi ditut. Normalizazioan aurrera egin ahala, sabaiak nabarmenago ageri dira. Eta zoruak gora egin ahala, ezinbestekoa da sabaiak apurtzea normalizazioa arnasarik gabe gera ez dadin. Adibide asko dago, baina bitara mugatuko naiz.

Bat litzateke euskararen erabilera normalagoa jendaurreko ekitaldietan, erakunde eta enpresen aldetik. Bistakoa da egungo estandarretik gora egin nahi duenak erresistentziak aurkitzen dituela, Gipuzkoako Foru Aldundiaren azken 10-15 urteko esperientziek erakusten duten bezala. Soziolinguistika Klusterraren baitan aztertu dugu gaia sakonki eta laster plazaratuko dira gomendio eta tresnak sabai hori apurtzen joateko.

Beste sabai bat da baliabideena. Udal mailatik gorako erakundeetan euskararen partea ez da iristen inongo kasutan aurrekonturen %1 izatera. Eta argi dago eskaileran gora urratsak zailduz doazen eran, ahalegin handiagoa eskatuko dutela ekimen, arau eta baliabideetan.

Unea etorri da jauzi bat egiteko euskararen aldeko lankidetzan, eta gizarte osoari eskatzeko dagokion erantzukizuna. Eta unea da normalizaziorako baliabide publikoetan ere jauzi handi bat egiteko, konformismoa alboratuta. Euskararentzat, soilik eustea galtzea da.