Euskara eta desleialtasunak

Nire Filologia ikasle garaian topo egin nuen orduan oso bitxia iruditu zitzaidan kontzeptu batekin: «hizkuntza- desleialtasuna». Ez dakit hizkuntzalariek oraindik erabiltzen ote duten, baina orduan pentsatu nuen kontzeptu hark nire (eta hainbat jenderen) hizkuntza-egoera oso zehatz adierazten zuela. «Hizkuntza desleialtasuna» hizkuntza desberdinak elkarren ondoan —ala, hobeto esanda, bata bestearen gainean— bizi diren egoeran, erabateko nagusitasuna duen hizkuntzaren hiztunek —gainera, beren ama hizkuntza izanda— hari uko egin eta gutxituta dagoen hizkuntza ikasi eta hartan bizi izateko egindako hautua da. Jakina, hautu kontziente bati buruz ari gara, edo, are zehatzago esanda, hautu militantea, orduan ikasi genuen bezala. Soziolinguistika eskola haietan hartzen genituen apunteek ere azaltzen baitzuten«hizkuntza-desleialtasun» ororen arrazoiak politikoak edo ideologikoak izaten zirela.

Zenbat jendek uko egin dio gure lurralde txiki honetan bere eremuan nagusi den (ala zen) ama hizkuntzarieuskaraz bizi izateko? Milaka eta milaka euskal herritarrek gaztelaniarekiko eta frantsesarekiko «desleial» izatea erabaki(tzen) dute, normalean, beren barnean dauden arrazoi ideologikoak edo politikoak direla medio. Jakina, norberak aurkako diglosia-egoera latzari aurre egin behar dionean, erronka itzela da; horregatik, euskaraz bizitzearen aldeko sare indartsua behar-beharrezkoa da. Bizitzaren arlo desberdinetan euskara erabiltzeko aukera emango duen sarea, baita euskaraz bizi beharra gure bizitzen erdigunean jarriko duena ere.

Azkenaldian, Maitasun keinu bat besterik ez liburua besapean, gonbidatzen nauten toki guztietan nazio kontakizun berri baten beharra adierazten saiatzen naiz. Beste modu batez esanda, toki guztietan azaltzen dut gaur egungo mundua ez dela honezkero nire filologia ikasle garaiko mundua; beraz, mundu hau nekez adieraz dezakegu garai hartako kontzeptuekin, eta, ondorioz, mundu hau adierazteko eta hartan gure tokia bilatzeko kontzeptu (eta eredu) berriak beharko ditugula. Sumatzen dut garai hartako «hizkuntza-desleialtasunak» orain gertatu beharko balute, arrazoiak desberdinak izango liratekeela. Agian gaur egun euskara ikasteko eta euskaraz bizitzea erabakitzeko arrazoiak ez dira hain ideologikoak, edo, ideologiari dagokionez, behinik behin aldeak nabarmenak dira, ezinbestez, dena lausoagoa den garai honetan.

Euskara ikasteko eta egunero erabiltzeko baliabideak bezain garrantzitsua da, halaber, horretarako premia. Azken hamarraldietan, hizkuntzaren ezaguera datuak biderkatu dira, gutxienez Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan. Ez dago, ordea, datu horiek erabilpenean izan beharko luketen eraginaren berri. Ez omen da nabarmentzeko modukoa. Lehen guk bageneukan gaztelaniarekiko «desleial» izatera eta euskaraz bizitzera bultzatu gintuen sare indartsu bat. Euskaldundu ginen eta euskaraz bizitzeko hautua egin genuen, besteak beste, gure ideiekin eta gure proiektu politikoarekin bat egiteko horren beharra sentitu genuelako. Gaur egungo mundua ez da guk ezagutu genuen hura, ez da gu euskaldundu ginenekoa, hain zuzen ere. Halere, euskara gaur egun ez baldin badago gure bizitzen erdigunean, euskara ez baldin badago Euskal Herriko plaza publikoaren erdigunean, nekez sentituko du inork euskara erabili beharrikedo alderantziz, beste hizkuntza bat erabili beharra sentituko du, nahiz eta bere ezaguera datuek kontrakoa adierazi. Horregatik, guztiok hein batean edo bestean geure burua «berrasmatzen» ari garen abagunean, aitortu behar dut euskara bide bazterrean uzteko erabaki orok harritu egiten nauela. Ez da plaza publikoan euskaraz egiten ez dugulako, baizik eta agenda gehienetatik, erdigune politikotik, euskara bat-batean aienatu delako. Ematen du euskal hiztunen egoerek, euskararen egoerak berak, arazo politikoa izateari utzi diola. Nonbait, euskara erdigune politikora ekartzeak gaur egun erosoa ez den identitate ardatzaren gainean kokatzen gaitu, eta, ondorioz, euskal gizartearen baitan gehiengo berriak osatzeko asmoz gure erakarmen ahalmena gutxitu egiten omen du.

Nazio kontakizun berri baten beharrarekin adierazi nahi dut Herri gisa egiten dugun kontakizuna ezin dugula iraganaldian kokatu, berreskuratu nahi genukeen edo eutsi beharreko zerbait balitz bezala, baizik eta nazio kontakizun hori etorkizunean kokatu behar genukeela. Nolako komunitatea osatu nahi dugun eta haren barnean nola komunikatu nahi dugun kontatu behar dugu, alegia, zeintzu balioren gainean eraiki nahi dugun komunitate hori, eta, azken batean, nolako ekarpena egin nahi diogun sortu nahi dugun mundu berriari. Euskara erdigunera ekartzea ere parametro horietan kokatzen dut, identitate ardatzetik urruti, edo haren gainean soilik ez. Halaber, komeni da euskararen erabilpena suspertzeko estrategia berriak ideologiari bainoago hizkuntzaren prestigio sozialari lotzea, eta, prestigio soziala aipatuta, ez dut bakarrik erakunde publikoei erantzukizuna erakutsi nahi, ezta gutxiago ere, den- denak erabaki politikoak badira ere. Euskararen prestigio soziala lantzea eta handitzea, hiztun berriak erakartzeko asmoz, gure Herriko instituzio guzti-guztiei dagokie: hezkuntza sistemari, enpresa munduari, kirol taldeei (eta batez ere kirol enpresei), gizarte elkarteei, zientzia eta teknologia arloari, masa hedabideei, kultura industriari eta abar luze bati.

Halaber, euskararen erabilpena suspertzeko estrategia berriak Euskal Herriko hiriguneetan sortu eta saiatu behar dira, gauza jakina baita herri txikietarako diseinatutako estrategiek ez dutena Euskal Herriko populazio gehiena biltzen duten hirietarako balio, jakina, gure herri txiki horiek ere gaur egun «gizarte global» deritzogun horretatik kanpo bizi direla esaterik baldin badago. Bide horretan, Euskaraldia bezalako ekimen arrakastatsu batek guztioi pistak eman zizkigulakoan nago. Gizarte adostasun proaktibo zabalak eraiki behar ditugu.

Azkenik, «desleial» izateko ausardia aldarrikatu nahi nuke. Ausardia, euskara erdigune politikora berriro ekartzeko; ausardia, hanka sartzearen beldurrik gabe urratsak egiteko eta gure gizarteari egokitutako estrategia berriak asmatzeko; ausardia, euskara arnasguneetatik ateratzeko eta hirigunean aurreiritzirik gabe beste hizkuntza batzuekin nahasteko, zikintzeko, errazteko... edozein gunetan edonoiz hitz egingo den hizkuntza izan dadin. Ez dugulako beira-arasa eder baten baitan gordeta nahi, guztiok elkarrekin bizi izateko baliabide gisa baizik.