Atsolorra zer den azaldu baino lehen, esan beharra dago gure arbasoek bizitzeko modu bat eraiki zutela, non gizakiaren bizi-beharrak baldintza egokietan bermatzen ziren, eta, horretarako, igarotze-errituak egituratu zituzten. Era berean, esan beharra dago erritualek funtzio desberdinak dituztela, eta igarotze errituetan erritualaren funtzioa bizitzako etapa bakoitzaren onarpen soziala ordenatzea dela, eta, aldi berean, gizakiaren behar psikologiko eta biologikoak bermatzea. Erritualean, norbanako egoa eta komunitatearen egoa sinkronizatzen dira, eta, horrela, gizarte-kohesioa lortzen da, eta bizitzako ibilbide guztiei existentzia ematen zaie: jaiotzari, haurtzaroari, nerabezaroari, gaztaroari, heldutasunari, zahartzaroari eta azken agurrari.
Gizarte batean eremu pertsonala komunitatearen eremutik bereizten bada, edo alderantziz, bizitza osoan zehar hutsune eta bakardade handiko sentimenduak dakartzan egonezin emozionala ezartzen da, eta horrek hutsune handien eta bakardadearen sentimenduak eragiten ditu. Hori dela eta, gure arbasoek jakinduria handiz igarotze-errituak eraiki zituzten, gizarte-kohesioa eta bizitza-etapa desberdinekiko gizarte kohesioa eta errespetua bermatzeko.
Horrela, lehen igarotze-erritua atsolorra da, euskal jaiotze erritua; atsolorra izen konposatua da, atso eta lorra. Atso emakume jakintsua da, eta lorra-k esanahi bat baino gehiago ditu: zerbait lortu, eraman, zerbait ekarri eta baita konpromisoaren esanahia ere.
Atsoak emakume jakintsuak ziren, eta haurdunaldian, erditzean eta erditu ondoren emakumea zaintzen zutenak, sor zitezkeen zailtasunak konponduz; beraz, atsoak komunitatearen erakunde bat ziren. Gizonek, berriz, beharrezkoa zenean haurdunaren etxean laguntzen zuten, edozein egoerari aurre egiteko prest.
Lorra hitzak konpromisoaren esanahia dakar, eta hainbat kontinentetako jaiotza-errituekin egindako konparazio-analisiaren ondorioz, zera egiaztatzen da: ama eta haurra osasuntsu daudenean, eta berrogeialdia amaitu denean, komunitatea da haurrari ongietorria emateko ospakizuna antolatzen duena eta bere konpromisoa haurra nerabezarora arte zaindua izango dela aurkezten duena.
Ongietorria lausotu egin da kultur transmisioan, Vatikanoak Aro Modernoan antolatutako kolonizazio prozesuaren aurrean bizimodu matrilinealak jasan zuen errepresioaren ondorioz. Izan ere, Vatikanoak Nafarroako konkista agindua eman zion Fernando Katolikoari eta honek Albako dukea bidali zuen konkista egitera. Konkistaren helburuetako bat zen inkisizioaren bidez legedian jartzea sorginkeria salaketak, bizimodu patriarkala inposatzeko. Kolonizazio-prozesua zela eta, jatorrizko igarotze-errituei sorginkeria leporatu zitzaien, eta atsolorraren esanahia alboratuta geratu zen errepresioarekin; horrela, jaiotza-erritua jai-arratsalde batera murriztu zen, non amak komunitateko emakumeak umearen jaiotza ospatzera gonbidatzen zituen.
Garrantzitsua da azpimarratzea euskal jaiotza errituak, bere jatorrian —haurdunaldian, erditzean eta erditze ostekoan atsoak zaintzearen ondorioz— haurraren osasun fisiko eta psikologikoa bermatzen duela, eta gero komunitateak bere konpromisoarekin haurraren zainketa fisikoa eta psikologikoa bermatzen duela gizarte-esparruan nerabezarora arte. Atsoek ama edoskitzean ere zaintzen dute, eta edoskitzea, garapen fisikorako funtsezko elikagaia izateaz gain, janari emozionala ere bada. Horrela, edoskitzean haurrak maitasuna eta giza beroa jasotzen ditu amaren besoetan, eta haurra lasai eta goxo-goxo sentitzen da.
Amaren eta haurraren arteko elkarreraginari sor zaio oxitozina hormona aktibatzea eta horrek ematen dio sosegua haurrari. Oxitozinak lotura seguruak, atxikimendua, enpatia, lasaitasuna ematen ditu. Amak ezin badio bere haurrari bularra eman, beste ama bat egongo da bularra emateko, eta honek oxitozina aktibo mantentzen du. Adinaren arabera, haurrak elikagai eta garbitasun egokiak jasoko ditu, eta horrekin batera zaintzaren maitasuna eta afektua.
Komunitatearen zaintzarekin, haurrak enpatia soziala zer den ere jakingo du, eta elkarrekiko laguntzan sozializazio prozesua. Komunitatearekiko elkarrekintza honek neurona ispiluak aktibatzen ditu, eta haurtzaroan afektu, atxikimendu eta lotura seguruak ere estimulatzen dituzte. Beren beharrei arreta emateko zainketa biologiko eta psikologiko honekin, haurrak maitasuna zer den jakingo du eta bere bizitzarekiko enpatia lortuko du, hau da, oreka emozionala duen pertsona izatea.
Haurdunaldian, erditzean, erditze ostean eta haurtzaroan behar biologikoak eta psikologikoak bermatzen ez direnean, amaren berotasunik ezak oxitozina eta atxikimendu segururik eza sortzen ditu, eta komunitatearen zaintzarik ezak enpatia sozialik eza dakar. Gabezia horiek ondoeza, haserrea eta jarrera berekoia eta indibidualista sortzen dituzte haurrarengan; haurrak ez daki zer den lasaitasuna eta enpatia, eta, aldi berean, adinekoei behar bezalako zaintzarik ez izanagatik errieta egongo die.
Jaiotza-erritua oinarrizko egitura da, haurtzaroan haurtxoek beren behar biologikoak eta psikologikoak zaindu ditzaten. Egungo gizartean, kolonizazio neoliberalak ez ditu errespetatzen haurdunaldiaren, erditzearen, erditu ondorenaren eta haurtzaroaren behar biologikoak eta psikologikoak. Jaiotza-erritua, atsolorra, berreskuratzea ezinbestekoa da gure seme-alabek haurtzaroan behar fisikoak eta psikologikoak estaliak izan ditzaten, eta oreka emozionala, bakea, segurtasuna eta maitasuna duten pertsonak izan daitezen.
