Etxebizitzaren gaia gure hiriaren arazo nagusietako bat da. Errealitateak ez du zalantzarako tarterik uzten. Horregatik, funtsezkoa da gaur egungo egoeraren diagnostikoa egitea, orain arte garatutako politikak aztertzea eta haien emaitzak baloratzea. Arazoari irtenbidea emateko saiakerak egon dira, zalantzarik gabe. Garbi dago egoera honetara ez garela erabaki bakar baten ondorioz iritsi; faktore asko daude tartean.
Gaiari heltzeko, udal politiketan jarri nahi dut arreta, erabakigarriak baitira. Azter dezagun azken hamarkadetan egin dena eta lortutako emaitzak.
Gehiago eraiki prezioak merkatzeko? Mitoak desegiten
Orain arteko apustu nagusia etxebizitza gehiago eraikitzea izan da, eskaintza handitzeak prezioak jaitsiko zituela eta etxebizitza eskuragarriagoa egingo zuela argudiatuta. Baina arrazoinamendu hori okerra izan da.
Donostian etxebizitza kopurua %45 hazi da azken lau hamarkadetan: 1986an 65.000 etxebizitza zeuden, eta gaur egun 95.000. Bitartean, biztanleriak ia ez du aldaketarik izan. Hala ere, prezioak izugarri igo dira —egun 6.000 euro/m2 erosketan eta 18 euro/m2 alokairuan—, eta etxebizitza eskuratzeko zailtasuna nabarmen areagotu da.
Hitz egin dezagun etxebizitza babestuaz, azken urteetan eraikuntza berriak justifikatzeko argudio nagusia izan denaz. Egun dauden 95.000 etxebizitzetatik 3.800 bakarrik dira behin betiko etxebizitza babestuak, hau da, kopuru osoaren %4 baino ez. Europako beste hiri batzuetatik oso urrun gaude, eta, edonola ere, 2043rako Etxebizitza Legeak ezarritako %20ko helburutik oso urrun. Datu esanguratsua da, izan ere, gaur egun, EAEko sustapen berrietan gutxienez %40 etxebizitza babestua izatea eskatzen duen araudia Estatu osoko zorrotzenetakoa bada ere, benetako ehunekoa jaisten ari da. Arrazoia?
Eraikitako etxebizitza babestu bakoitzeko 1,5 libre egiten direla. Bide okerretik goaz.
Orduan... zertarako eraiki etxebizitza gehiago?
Zer ondorio atera dezakegu honetatik? Batetik, hasierako premisa ez zela zuzena. Eskaintza handitzeak ez du donostiarrentzat etxebizitza eskuragarriagoa egin. Bestetik, eraikitako etxebizitza asko jada ez da helburu erresidentzialerako erabiltzen; luxuzko apartamentuak, hotelak, etxebizitza turistikoak edo inbertsio-funtsen aktibo bihurtu dira. Norentzat eraiki dira etxebizitza horiek orduan? Nork atera du etekin gehien hazkunde urbanistiko horretatik?
Eta galdetzen diot neure buruari: ez al da nahikoa errealitate hau ezagutzea politika hauek norabide berrietan jartzeko?
Ausardiaz jokatu, eskuragarri ditugun tresnak baliatu eta berrikuntza sustatu
Etxebizitza gehiago behar al dugu? Bai, baina irizpide berritzaileekin. Nahikoa al da eraikitzea? Ez, dagoen etxebizitza ere arautu beharra dugu, jabe handien eta inbertsio-funtsen esku daudenetan zentratuz.
Sustapen berriei dagokienez, ahaztu dezagun %40ko gutxienekoa eta jo dezagun etxebizitza babestuaren gehienekoetara. Bideragarritasun ekonomikoa bermatu behar da, bai, baina eraikuntza-enpresen irabaziak arrazoizko mugen barruan egon behar direla ere onartu behar dugu. Txominenean %70eko etxebizitza babestua lortu genuen EH Bilduren eskutik; nola ez planteatu ehuneko hori edo handiagoa lur publikoetan?
Alokairuaren aldeko apustua egin dezagun, ez soilik alokairu soziala, herritar guztientzat irekia baizik, errentaren araberakoa eta aldizka berrikustekoa.
Lehentasuna eman diezaiogun lur publikoan eta degradatutako eremuetan garapen berriak egiteari, lur gehiago okupatu gabe. Sustapen berriek auzo biziak bermatu behar dituzte, beharrezko zerbitzuak, ekipamenduak eta jarduera ekonomiko motorrak barneratuz. Horrela, egun gabeziak dituzten auzoak indartu eta oreka handiagoa lortuko dugu. Funtsezkoa da bizilagunek garapen horiek aukera eta ez mehatxu gisa sentitzea. Ilusioa piztea da helburua, ez errefusa sortzea.
Baina etxebizitza berria eraikitzea ez da nahikoa, eraikitako etxebizitza-parkea ere arautu behar da. Nola? Gutxienez hiru jardun-lerrotan. Lehenik, etxebizitza hutsak alokairu-merkatura ateratzea, ezarritako erreferentziazko prezioen arabera. Donostian, gutxi gorabehera, 3.300 etxebizitza huts daude. Bigarrenik, gaur egun beste helburu batzuetarako erabiltzen diren etxebizitzei berriro erabilera erresidentziala ematea. Eta hirugarrenik, HAPOaren zirriborroan jasotako kalifikazio proposamena aplikatzea, jada eraikita dauden 4.400 etxebizitza babestu gisa katalogatzeko.
Tresna eta baliabideak badaude neurri berritzaile hauek eta beste batzuk martxan jartzeko. Etxebizitzaren inguruko legeek tresna eraginkorrak eskaintzen dizkigute. Aurrekontu ikuspegitik, bideragarria da. Neurriokin interes orokorra lehenesten dugu interes partikularren gainetik, eta etxebizitza eskubidea espekulazioaren aurretik jarri. Instituzioen arteko lankidetza sendo eta erabakitzailea eskatzen du.
Inertziak gidatutako politiketatik alde egiteak bertigoa sortu dezake, baina hiri gisa dugun erronkari aurre egiteko ausardia behar dugu. Zailena lehen pausoa izaten da. Ni desiratzen nago hori elkarrekin emateko.
