Erorien Monumentua 1942an eraiki zen erregimen totalitario frankista baten testuinguruan, 1936ko uztailaren 18an militar kolpistek egindako indarkeria eta genozidioa goraipatzeko. Espazio publikoan egote hutsak Nafarroako frankismoaren biktimen eskubideak eta memoria urratzen ditu. Eraiki zenetik, erakunde sozial eta politiko aurrerakoiek haren existentziari aurre egin diote. Hala ere, 1979-2015 legegintzaldietan Nafarroako eskuinaren eta PSNren artean «blokeo entente» bat sortu izanak egiarako, erreparazioa eta justizia eraginkorrerako eskubideak egikaritzeko aurrerapausoak eragotzi ditu.
Entente horren eraketaren aurrekari politikoak 1978ko otsailaren 14an «Nafarroako PSOEren Batzorde Probintzialak» bidalitako zirkularrean agertzen dira. Zirkular horretan tokiko elkarteei «irudi errebantxista» proiektatzen zuten jardueretan parte hartzeari uko egiteko eskatzen zitzaien (AKT, 2008, Mikelarena, F. 2015). Zirkular horrek blokeoaren estrategian alderdi honen ildoan lehen urratsa definitu zuen. Rafael Zalacainek, Nafarroan PSOEren 1. txartela zuenak, egun batzuk lehenago UGTren Batzarrean (1978-2-11) ohartarazi zuen hartzen ari ziren erabaki politikoek ondorioz «1936an fusilatuen hilotzen gainean jesarriz» amaituko zutela «Diputaziora igotzeko» (...) (Bueno, Mikel, 2020). «Txaketero deituko digute»).
Monumentua Eraisteko Plataformaren Manifestuak azpimarratzen du hura desagertzea ez dela ekintza sinboliko bat soilik, baizik eta eskakizun moral eta legal bat. Frankismoaren biktimei eman beharreko ordainak monumentua eraistea eskatzen du, nazioarteko legerian aitortzen diren egiaren, justiziaren eta erreparazioaren printzipioen arabera. Narratiba historiko objektibo eta konpromiso sozialekoa eraikitzeko, espazio publikotik ezabatu behar dira genozidioa goraipatzen duten sinboloak.
Memoria Demokratikoari buruzko 20/2022 Legeak sinbolo hori ezabatzeko lege-mekanismoak ematen ditu. Hala ere, PSNko zuzendaritzaren inertziek «blokeoaren aurrean» (zaharrak bere horretan jarraitzen du eta berria ez da azaleratzen) Nafarroako eskuinaren postulatuei lotuta mantentzen dute. Hala erakusten dute gai hau aztertu duten eztabaida instituzionaletan: udalaren Osoko Bilkura (2024/02/01) eta Legebiltzarreko Memoria eta Bizikidetza Batzordea (2024/05/22).
Emilio Molaren eta José Sanjurjoren gorpuzkiak 2016an lurpetik ateratzea, Joseba Asiron buru zuen udalak bultzatuta, urrats txiki bat izan zen prozesu zabalago eta oraindik amaitu gabeago batean.
Bada garaia arduradun politikoek jardun dezaten. Erorien Monumentua eraistea premiazko beharra da. Kontua ez da soilik frankismoaren sinbolo bat ezabatzea, baizik eta erreparazio moral eta historikoaren prozesuan urrats erabakigarria egitea. Funtsezkoa da Bildu eta Geroa Bai bezalako alderdiek auzi honekin konpromisoa hartzea, anbiguotasunik gabe. Eta ezinbestekoa da PSNko egungo agintariek behin betiko haustea aurreko legegintzaldietan Nafarroako eskuinarekin izandako konplizitatea, eta biktimen elkarteen eskarien arabera jokatzea.
Nafarroako gizarteak eta elkarte memorialistek ezin dute gehiago itxaron. Monumentua eraistea betebehar etikoa eta eskakizun demokratikoa da, eta ezin da atzeratu. Faxismoari aurre egin zioten belaunaldiek eta oraingo belaunaldiek hori exijitzen digute.
