Emazteen fabore

Korronte feminista oso hedatu baten arabera, gure inguruetan, historia hastear zegoelarik, ginekokrazia edo, behintzat, gizarte matriarkalista bat zegoen; hots, gidaritza emakumeen —emazteen— eskuetan egongo zen edo, bederen, gizonen parekoak ziratekeen; orobat, leinuko kideen sendiarekiko lotura emakumeen lerrotik zetorkeen (senidetasun matrilineala). Jendarte berdintzailea omen zen, txikiak aldeak botere eta aberastasunean. Orobat, gizarte baketsua zatekeen, ez erasokorra behinik behin. Jendarte goxo hori, agidanez, Mediterraneoko kostaldeetan zegoen kokaturik, Kreta minoikoan bereziki, eta, halaber, Penintsularen iparraldean, Euskal Herria barne. Jendarte balizko hori, maiz, herri aurre-indoeuroparrekin identifikatu izan dute. Teoria honen mesedetan, aldez edo moldez, Estrabon antzinateko geografoa dator, bai eta oraintsuko zenbait historiagile ere. Arrunt den bezala, modernook ere inspirazioa mito zaharretan aurkitzen dugu. Zer litzake kultura mitorik gabe?

Jakina, narrazio honek ohiko bidetik jarraitzen du: Paradisuaz geroztik, gaitza heldu zen, indar gaiztoak, ausaz, indoeuroparrak, eta haien eraginez, patriarkalizazio-prozesu luzea hasi bide zen. Horrela, historian barna, zenbatenaz eta emakumea zokoratuago, hainbatenaz eta gizartea hierarkikoagoa eta indibidualistagoa, desberdintasunak handiagoak, boterea kontzentratuagoa, demokrazia gutxiago, zapalketa larriagoa eta, eiki, indarkeria gehiago. Era berean, gizartearen arrazionalizazioa bera patriarkalismoaren seina litzateke, abstrakzioa haragiari nagusitzea, zapalketaren beste soslai bat, zeren, arautuz (zuzenbidea), hertsatuz, emozioen, senaren adierazpen askea galarazten baitu.

O tempora, o mores! Gaur, erdaldundurik, indoeuroparturik, kapitalismoak ustiaturik, naturatik hastandurik, patriarkalizazioaren erpin batean geundeke, antonomasiaz,kapitalismoa patriarkalean. Korronte progre, sozialista, erradikal batzuk ere, ukitu abertzalerik gabe, funtsean narrazio bertsuari darraizkio. Alabaina, balizko matriarkalismo hura hagitz inarrosirik du gaurko arkeologia sotilak (Mar Llinares, Los lenguajes del silencio), iragan urrun batetik egitate gutxi eta ustekizun franko jaulki izan baitira. Iraganaren hustasun isil hori gure itxaropen, sentipen, ideiak isuriz betetzen dugu. Antzinateko matriarkalismoa lo datza ametsean artean, eta kapitalismo patriarkal delako hori?

Narrazio historiko arruntei jarraiki, demagun ezen mendeak joan eta etorri desberdintasunak gero eta handiagoak izan direla, zorrotzagoak hierarkiak, hestuagoak ohiturak, abstraktuagoa kultura, gugandik aldenduagoa boterea. Alta, gizarte gero eta konplexuago baten eskakizunak nahikoa izan litezke norabide hori azaltzeko, patriarkalismo hazkorraren hipotesia gabe. Ockham-en labana: printzipioz, azalpenik onena errazena. Nolanahi ere den, datu bitxi batek zartarazi ahal du diskurtso sozio-feminista: kapitalismo patriarkalistan, hain zuzen, gertatzen ari da emakumeen berdintze sozialik handiena, agian historian sekula ezagutu ez den heinekoa, halakoa non, gizon eta emakumeen arteko aldeek oraindik badiraute ere, egun oso esanguratsua baita emakumeen presentzia lanbide-mailarik gorenetan, politikan, botere-gune jasoetan, kultur erakundeetan..., eta joera haziz doa. Haatik, esanak esan, aldaketak ez dio asko zor mugimendu feministari, feminismoa bera kapitalismoaren ekoizpen ideologikoetatik bat baita. Kapitalismoak, dirua eta boterea, kontzentratzeko dinamika duen arren, kontrakarrean, jendartea arrazionalizatuz, masa soziala, kultura, gizarte-antolamendua eta zuzenbidea berdintzeko dinamika ezarri du. Emakumeen berdintze sozial eta juridikoa kapitalismoaren premia da, eta liberalismoa du lagun.

Zergatik da berdintzailea? Kapitalismoak indar ekoizle-kontsumitzaile guztiak baliatu behar dituelako, gehiago eta eraginkortasun handiagoz, bere bihotzaren mugimenduari eutsiko badio, alegia, ekonomiaren etengabeko hazkundeari. Halatan, industria modernoak jokoan jarri zituen giza indar guztiak, emakumeak eta umeak barne, eta Bigarren Mundu-gerlaren osteko iraultza zientifiko-teknikotik aurrera, ezagutza bihurtu du indar ekoizlerik behinena. Horregatik, heziketa-sistema luzatu eta indartu ez ezik, emakumeen partaidetza zabala bilatu du, ezagutzarako kapital handia denez, ezin baitu bazter utzi indar baliotsu eta masibo hori. Nietzscherekin bat, zilegi bekit nire golkotik esatea ezen emakumeak, oro har, burutsuagoak izaten direla, autokontrolatuagoak, eta araua betetzeari emanagoak, beraz, abstrakzio eta diziplinaren erresuman, ekoizle hobeak.

Horrenbestez, horra paradoxa: kapitalismo matriarkalista edo, biok, feminismoa eta kapitalismoa, patriarkalistak? Ordea, zertan berdintzen du emaztea kapitalismoak? Zertan da emakumeen fabore? Aldarrikatu izan denez, emakumeek historian barna berezko izari kulturala izan balute, alegia, denon balio komun batzuk haien artean indartsuago, zabalago edo biziago eman balira—balio matriarkal haiek—, irudi luke, kultur izarian bederen, berdintzea emazteen desagertzean datzala, nolabait, gizonduz doazela. Bestela, patriarkalismoari egotzitako zer aldatu da mundu berdinago honetan? Zer eragin du sistemaren kulturan emazteen parte hartzeak? Kapitalismo globalaren ezaugarri nagusiek zorrozten diraute, nahiz politikan, nahiz ekonomian, nahiz kulturan; emakume eta gizonen jokabideak gero eta berdinagoak dira, oroz gain gizonen eredura, gizonen ereduko androginia moduko bat zabalduz. Irudi bitan: emakumeek prakak janzten dituzte; Tolosa aldeko neskek toka darabilte nokaren kaltez.

Emakumeen izari kulturalik izan bada, berdintze orokorra irensten ari da, lanbro artean. Nik desberdina maite, emakumea, Etxeparek bezala, emazteen fabore.