Elkartasuna eraiki

Bazterketari eta gizarte-garapenari buruzko Foessa fundazioaren VIII. txostenak adierazten du gure gizartea elkartasunarekiko edo errukiarekiko nekea erakusten hasi dela. Horren adierazgarri da, besteak beste, Espainiako biztanleen erdiek baino gehiagok adierazi zutela (2019. urtean) hamar urte lehenago baino gutxiago lagunduko luketela. Neke horrek jatorri desberdinak ditu: zerga-politika elkartasun eta justizia tresna gisa zalantzan jartzea; gero eta arrisku gehiagoan sentitzen diren klase ertainen mesfidantza klase politikoarekiko gizarte-krisiak ebazteko; eta, besteak beste, ongizate-estatuak desberdintasunak murrizteko duen zilegitasuna.

Baina, are gehiago, neke sozial hori elkartasunaren zentzu sakona ere aldatzen egon daiteke. Hau da, elkarri laguntzeko gizarte-harremanak nola ulertzen ditugun gure ingurune hurbilenean.

Txosten horrek «gizarte-bizitza pribatizatzeko eredua» deitzen du fenomeno hau, aldaketa antropologikoaren eta indibidualizazio sozialaren, balio-krisiaren, beldurra areagotzearen eta etorkizunari buruzko ziurgabetasunaren prozesuarekin bat datorrena.

Elkartasunaren higadura eta gutxitzea nabari da Euskadin ere, elkarri laguntzen zioten euskal familiak %76tik (2018an) %44ra (2021ean) jaitsi baitira Euskadiko bazterketari eta gizarte-garapenari buruzko txostenak jasotzen duenez (Foessa, 2022).

Datu kuantitatibo gutxi horiek erakusten diguten testuinguru sozialean, eta bere baimenarekin, Marta Nussbaumenek garatutako errukiaren definiziotik abiatu gintezke elkartasunean heztea zertan datzan zehazteko. Filosofo honek dioenez, elkartasuna hiru gogoetaren emaitza da: pertsona bat sufritzen ari dela pentsatu, sufrimendu hori bidegabea dela uste izan, eta sufrimendu hori arintzea ondo legokeela pentsatzea.

Badirudi, beraz, elkartasunak, espontaneoa izan beharrean, hiru gako horien inguruko lan pertsonala eskatzen duela, ondoren gure auzoetan ikusten eta praktikatzen dugun erantzun soziala bilakatzeko. Hortaz, elkartasun-zereginerako bidean, ibilbide pedagogiko bat dago, gizarte eta hezkuntza eragileek barneratu eta landu beharrekoa, elkartasunaren jatorria suspertzeko eta krisi-egoeretan eskaintzen ditugun laguntza-harremanei sendotasuna emateko.

Baina, nola gauzatu hezkuntza prozesu hori? Caritas Gipuzkoak, Nussbaumek proposatzen digun gidaren jarraipena egiten saiatzen diren hiru elementuren alde egiten du.

Begirada heztea da elkartasuna eraikitzeko ezinbesteko elementuetako bat: gure duintasun berarekin ikusten ez ditugun, giza eskubideak murriztuak dituzten eta gizarteak baztertzen dituen pertsona horiek begiratzeko, justizia eta itxaropen betaurrekoak jartzea.

Bihotza heztea da elkartasunaren bigarren giltzarria. Honetarako, bestea benetan entzutea beharrezkoa da, ez bakarrik bere beharrak, baizik eta bere bizitza bultzatzen duten ametsak ere. Beste pertsonari gure bihotza irekitzea, errukitzea,berarekin sufritzea. Hots, bere ondoanjartzea. Adela Cortinak dio errukiak eramaten gaituela justizia eskatzera.

Eta, azkenik, beharrezkoa da konpromisoa heztea. Gure inguruko pertsona, entitate, agenteekin jarduten ikastea. Baina, batez ere, injustizia egoerak bizi dituzten pertsonekin. Ekintza horrek eraldatzailea izan behar du, sufrimendua sortzen duten egoera sozialak murrizteaz gain, errealitate desberdina eta hobea eraikitzen laguntzeko.

Samariar onaren parabola ezagunak ere ibilbide hau jorratzen du. Santiago Alba kazetariak dioen bezala, «samariar onaren keinu inkoherentearekin, ustekabekoarekin eta, nahi izanez gero, sozialki subertsiboarekin: bere familiakoa ez den norbaiti laguntzen dion izurritsua!», eta honela modu erradikalean iragartzen du pertsona ezezagunekiko maitasuna, zibilizazioaren lehen ezaugarrietako bat.

Elkartasuna eraikitzea, azken batean, familien, ikastetxeen, elkarteen, parrokien eta auzoen esku dagoen hezkuntza-prozesua da. Gu ere erronka horri erantzuten saiatu gara, eta, horretarako, zuen eskura jartzen dugun material didaktikoa prestatu dugu.