Europa osoan, lehen sektorearen protestek egoera larria agerian uzten dute: gizarteak eta gobernuek eraldaketa izugarria eskatzen dute ingurumen-iraunkortasunerantz, elikagaien ekoizpenaren sektoreari ere bai, baina horrek arriskuan jartzen du nekazarien jasangarritasun ekonomikoa. Jakina, ez da ezer lortuko ez badira lortzen biak batera.
Asko dira Europako gobernu ezberdinak manifestariekin hartzen ari diren konpromisoak. Egia esan, horietaz pentsatu zezaketen araudiak onartu aurretik. Horietako ohikoenetako bat hau da: produktuen erosketa prezioek produkzio kostuak estal ditzatela. Gai hori Espainian Elikadura Katearen Legeak jasotzen du eta beste herrialde batzuetan, Frantzian esaterako, antzeko lege batek.
Egia esan, konponbidea ez da «kostatzen dena ordaintzea» esatea bezain erraza. Izan ere, konponbide soil bat erabilera gutxikoa da; beharrezkoa da arazoen sustraiak hobeto ezagutzea irtenbide iraunkorrak aurkitzeko. Adibidez:
Elikagaien merkatu bakarra dago Europan. Espainiak Europako beste herrialdetara elikagai asko esportatzen ditu. Euskadin kontsumitzen ditugun elikagai gehienek gutxi bidaiatzen dute, baina bidaiatzen dute. Behar dugunaren zati txiki bat baino ez dugu ekoizten, nahiz eta oso aldakorra izan elikagaiaren arabera.
Ez dago ekoizpen kostu bakar bat produktu bakoitzeko. Aitzitik, kostu bat dago produktu bakoitzarentzat eta ekoizle bakoitzarentzat. Bezeroak gutxienez produkzio-kostua ordaindu behar duela esaten badugu, onartu behar dugu bezero gehienek kostu eta preziorik txikiena duen ekoizlea bilatu eta erosiko dutela, kalitate beragatik. Kostu handiena duen ekoizlea bezerorik gabe topatu daiteke, bereziki eskaintza eskaera baino handiagoa den momentuetan.
Horrek, beraz, ekoizlearen lehiakortasun-arazora eramaten gaitu. Kalitate bateko produktu bat ekoizten eraginkorragoa denak bezeroak mantenduko ditu eta ez direnak merkatutik at geratuko dira. Beste sektore ekonomiko batzuetan gertatzen den gauza bera da. Egia da Espainian lehen sektoreak Europako sektoreak baino produktibitate txikiagoa duela eta euskal lehen sektorea, oro har, horrelakoa da.
Bezeroak bere eskuetan eta bere poltsikoan du egitura bati edo besteari eusteko ahalmena. Baina aukera egokia hartzea ez da erraza. Batzuetan, jatorri eta kalitate eta prezio ezberdinetako produktu ezberdinen artean aukeratu dezakezu. Baina beste batzuetan, aukeratzen duzun establezimenduaren arabera, ezin dituzu nahi dituzun aukerak egin, mugatuak daudelako, edo ezin duzu bereizi ondo produktuen arteko kalitatearen aldea, prezio aldea besterik ez. Beraz, kasu gehienetan, bezeroek prezio baxuenera jotzen dute, eta horrek, katean, kostu txikieneko produktua aukeratzea dakar.
Banatzaileak jarduteko gaitasun handia du bezeroari zer produktu-sorta eskaini behar dion erabakitzeko orduan. Baina ez du hainbesteko aukerarik salmenta prezioari dagokionez. Jakina da bezeroak, aukeran, ia beti preziorik baxueneko produktuaren alde egiten duela. Hortaz, lehia estuan dagoen sektore honetan, kudeaketa bizia dago besteak baino garestiagoa ez izateko eta horrek ekoizle eraginkorrena bilatzera eramaten du, kostu txikiena ematen duena bilatzera.
Kate osoan dagoen lehiakortasun-borroka honek, besteak beste, duela bost hamarkada elikaduran gastatzen genuenaren %30 baino gutxiago gastatzea ahalbidetzen digu.
Elikagai sektorerako irtenbideak, beraz, ez dira «kostatzen dena ordaintzea» bezain sinpleak. Beste neurri eraginkor batzuk egon daitezke, baina gizartea ez dago horiek hartzeko prest. Adibidez:
Elikagaien merkaturatze eremua murriztea (Suitza bezala), adibidez, haien garraioa zergapetuz: hurbilen ekoizten den produktuari mesede egingo lioke. Europako merkatu bakarra-ri eraso egingo lioke, esportazioak eta inportazioak murriztuz. Prezioak igoko lirateke. Zerga bilketa handituko litzateke, familia ahulenei diruz laguntzeko erabil daitekeena.
Ekoizpenean eraginkortasun handiagoa sustatzea: kostu txikiagoak eta kontsumitzaileentzako prezio hobeak ahalbidetuko lituzke, baina berez ez lioke ekoizleari diru-sarrera handiagorik bermatuko. Baina europar neurri guztiak eraginkortasunaren kontrako norabidean doaz. Gainera, iritzi publikoa honen aurkakoa da: ustiategien tamaina handitzearen kontrakoa da, bateratuz izan edo kooperatibak sortuz ere... horrela errenta baxura eta hauskortasun iraunkorrera kondenatuz.
Produktu batzuentzako gutxieneko salmenta prezioak ezarri: horrek elikadura-kate osoan banatu daitekeen balioa handituko luke, nahiz eta «bigarren itzuliko» ondorio korapilatsuak izango lituzkeen. Baina neurri hori Europako kultura ekonomikoaren aurkakoa da, prezioen eginkizunari dagokionez, eraginkortasuna hobetzeko, baliabideak esleitzeko eta herritarren erosteko ahalmena hobetzeko ezinbesteko tresna bezala ikusten duena.
Edonola ere, ez da ezer lortuko iraunkortasun osoa bermatzen ez bada, ingurumenarena eta landa-gizartearen bizimoduarena alegia, eta kontsumitzaileak erosketarekin aldaketa onartzen ez badu.
