Badira, garun distiratsua izanik, zehaztasun gutxiko definizioekin, gauza bera, beste era batera esanda, aldatzen eta itxuraldatzen adituak direnak. Berea zen, eta hainbat hamarkadatan errepikatu den proiektu in eternum bat izan da. Hasiera batean hori zen hegemoniko izateari uzteko arrazoi nagusietako bat, euskaldunen etorkizuna oztopatzen duten bizilagunen laguntzarekin pixkanaka irauten jarraitzeko.
Sabin Etxeko aitzinaldean hamarkadatan erakutsitako egonkortasun sakratuaren estandartea beste esku batzuen mende egongo da laster, eta azken mende erdian izan duten kontroletik aldenduko ditu.
Dena den, aitortu beharra dago, euskal gizartearen parte batean —tentuz— sartu zela Lakuan bulegoa estreinatu dutenen modus operandi berria. Baina zehaztapenen unea iristen denean, gidaliburua ezin da ezkutatu, eta aski argi geratzen da denak berdin jarraitzen duela.
Izan ere, euskaldunok lau hamarkada baino gehiago daramatzagu oinetako berberak erabiltzen. Baieztapen metaforiko horrek bi gai berresten ditu argi eta garbi: bata, euskal PSOEren buruaren sinplismo fin eta delikatua gorabehera, oso arduratsuak izan garela eta garela; eta bestea, oinetakoak aldatzeko garaia dela.
Komunikazioan laguntzen duen baliabidea da beti metafora, baina ez da gehiegi erabili behar, are gutxiago errealitatea manipulatzeko. Metaforak ez liguke ahantzarazi behar ezegonkortasun politiko eta ekonomikoko garaiak bizi ditugula eta, horren ondorioz, asko beren lehentasunak aldatzera behartuak izaten ari direla.
Hori da, hain zuzen ere, herrialde honetan —gurean— deskonektatu duten asko egotearen arrazoietako bat. Izan ere, aspertuta daude jarduera politikoan oraindik ere askok beren burua aberastea eta besteen bizkar bizitzea lehentasun duten hainbat eta hainbat daudela ikusteaz. Eta hori, onartezina izateaz gain, egia da eta egungoa.
Badakit garai larderiatsuak bizi ditugula, ziurgabetasuna sortzen dutenak, baina uste dut badela garaia ahalegin bat egiteko —beste bat— balioen eta helburuen eskalari eutsiz, gizarteari bere babesa eta ulermena eskatzeko, agertoki politikoa birsortu eta aldatzeko.
Lau hamarkada baino gehiago dira dagoeneko, eta oraino esan daiteke egungo estatutuaren aukera ez datorrela bat Euskal Herriaren gehiengoak adierazitako borondatearekin. Laburregia eta zaharkitua geratzen da, ez dio egungo errealitateari erantzuten. Nahikoa da hauteskunde-emaitzak mahai gainean jartzea.
Ikusi besterik ez dago, EAJk berak ere bidezidorrak programatu behar izan dituela, nahiz eta geltoki berera eramango dituen, zalantzarik gabe.
Hamarkada askotako lanaren emaitza da ezbairik gabe, baina XXI. mendetik aurrera nabaritzen da errealismo handiagoz, bai Euskal Herriko Iparraldean bai Hegoaldean, ordura arteko babesen aldaketa familia abertzale handian.
Dagoeneko ez da —EAJ-EA bi alderdietako buruzagi ohi batek zioen bezala— «zuen [HB] eta gure arteko alde nabarmena kolore beraren intentsitate desberdinean kondentsa daiteke». Gaur egun inor ez litzateke ausartuko hori esatera, ez baita ñabardura kontua. Subiranotasuna alde batetik eta Estatutuaren erreforma bestetik, bi errealitate oso ezberdin dira.
Izan ere, nik dakidala, subiranotasuna honela defini daiteke: «Beste estatu baten kontrolpean ez dagoen estatu baten botere politikoaren kalitatea».
Eta Estatutuaren erreforma estatutu bati dagokio, kasu honetan Autonomia Estatutua-Hobekuntzari, zeina honela definitzen den: Estatu baten barruan dagoen Lurralde Erkidego Autonomo baten Konstituzio Legea.
Ez du berdina ematen, eta ez du berdina ematen, beste zerbait delako.
Asko da egindako bidea, ikasle-zikloaren amaieran fakultatea uzteko prest daudenen antzera, guk ere karrera amaierako proiektu propioa dugu aurrean. Erakutsi behar dugu prest gaudela, gaituak garela gure herrialdea bizimodu arduratsu batera eramateko, hau da, bere subiranotasunera.
Denboran zehar —beti hauteskunde aldian— askotan entzun ditugu euskal errepublika proposatzen, baina lurraldeari dagokionez beti Euskal Autonomia Erkidegoari lotuta. Betiko diskurtsoa da, hots, egitateetara iritsi nahi ez duen oratoria soila.
Zergatik ezkutatzen da historiaren egia? Debekatuta al dago egia esatea? Ukatzen al zait niri lerro hauetan Euskal Herriaren lurralde-batasuna lortzeko nahia defendatzeko aukera? Nork ukatuko dit eta zein argudiorekin, Euskal Herriaren lurralde-batasuna lortzeko dudan bidezko desioa? Nork ukatuko dit eta zein argudioekin Euskal Herriari dagokionez, Nafarroako Erresuma zaharra baino ez dela, duela mende askotatik Europako beste herrialde batzuen antzeko okupazioa jasaten ari dena?
Onartzen bada, euskal herritarrek hautetsontzietan diotenari dagokion seriotasunarekin, ez dirudi beren burua gobernatzea ez den beste ezer onartzeko prest daudenik. Izan ere, funtsean, konfrontazio politikoa espainiartasunarekin baino ez denez, uste dut ez dela onargarria euskaldun nazionalistak egotea, hau da, euren ahultasun progresiboa arintzeko —hautetsontzietako mezua partekatzen ez duten eta aurrez aurre jartzen duten— alderdi espainiarren babesa bilatzea.
Azken batean, Espainiarekin estatutu bat negoziatzea gure patua eta Madrilen erabakitzen dutena batzea besterik ez da.
Urrun, hauteskunde-promesetatik oso urrun.
Eta nik, gaurko eta orain arteko borroka luzearen ametsak, egiazko nahi ditut.
