Bizi mugimenduaren ideologia, gizadiaren arazo nagusia beroketa klimatikoa dela ideian oinarritzen da: «Gizadiaren historian lehen aldiz, baitezpadako mundu mailako elkartasunaren desafioa ageri da: klima aldaketa». Gure iritziz, badu aspaldi mundu mailako «baitezpadako» elkartasunaren beste desafio ainitz badela.
Bizi bezala, «munduko biztanleria guziak 1,7 planeta kontsumitzen» dituela eta horrek «Hegoaldeko herrien miseria eta handitzen doan Iparraldekoena» eragiten duela ohartzen gara, baita «eritasun mental kolektibo batek beti gehiago kontsumitzera bultzatzen» gaituela. Baina ohartzen gara ere, eritasun mental kolektibo askoz larriago batek beti gehiago besteen lana kontsumitzera bultzatzen gaituela, eta eritasun hori gutariko bakoitzak zabaltzen duela bere bizi moldearekin.
«Harreman sozialak eta elkartasuna eraikiz» sendatuko garela dio Bizik. «Harreman sozialek eta elkartasunak» besteen esplotazio eza adierazten badu ados, baina Bizik ez du adiera hori zehazten bere «esperantza eta etika dakartzan ereduan». Gauzak hola, Bizik, «gure kontsumoaren ezinbesteko murrizketa», bereziki ingurumenaren gain duen eraginagatik justifikatzen du, gure ustez ez batere aski gizakien gain duen eraginagatik.
Bizik dio «garapen teknologikoa aitzinamendu gisa» har daitekeela, «biztanleria osoaren bizi-baldintzak hobetzen baditu soilik» eta «teknologia noizbehinka ezegokia, garestia eta kontra-produktiboa» izan daitekeela. Teknologiak ez dituela sekula biztanleria osoaren bizi-baldintzak hobetu pentsatzen dugu, kasik beti giza-kostu eta kostu ekologiko oso handikoa dela, eta usu ezegokia dela, zeren teknologiaren, hau da teknika moderno eta korapilatsuaren, lehen helburua, ez ote da etekin kapitalisten handitzea?
Pixka bat urrunago, Bizik, «denetan eta guztiengandik erabilgarriak eta eskuragarriak» diren teknikak erabiltzea proposatzen du. Oinarrizko ideia honekin bat egiten dugu eta prest gara Bizirekin teknika hauek zein izan daitezkeen zehazteko.
Bizik urritasun energetikoa iradokitzen du, erranez jokaera «moderatua» dela, «oinarrizko beharrak definitu nahi dituena, eta kontsumo energetikoa behar horien arabera finkatzen duena». Baina «energia iturri fosilekiko menpekotasuna apaltzea» iradokiz, energia iturri fosilekiko menpekotasunean gelditzen gara, menpekotasun handian; «jendartearentzat hain kutsakor eta hain suntsikor ez den turismo eredua» proposatuz «ez diezaiogun Euskal Herria turismoari bakarrik eskaini», eredu kutsakor eta suntsikorrarekin gelditzen gara, oso kutsakorra eta suntsikorra, eta Euskal Herria turismoari eskaintzen segitzen dugu.
Bizik dio ez dugula «mugikortasun ekologikoki eta sozialki iraunkorra eraikiko automobil elektriko edo hibridoan bakarrik» oinarrituz, baina hala ere horretan oinarrituz, zeren Biziren ikuspegi bereziki hiritarrarentzat, argi da «autoak Euskal Herriko baserrialde zokoratuenei egun bide berriak ireki dizkiela eta hango biztanleen bizi-kalitatea anitz hobetu duela». Guk ez dakigu nola planeta kutsatu gabe bizikleta elektriko bat eraikitzen den. Gainera, pentsatzen dugu, autoaren erabilpenaren garapena, planetako biztanleen bizi-kalitatearen txartzearen eragile nagusietakoa dela, garapen horrek eragiten duen gizakien esplotazioa eta planetaren suntsiketa ikaragarriak baitira. Gu aurek erabiltzen dugu, baina ideia hau buruan atxikiz eta ondorioz egiazko alternatibak eraikiz.
1,7 planeta jaten baditugu, «apaltzea» eta «ez hain» ez dira aski izanen. Errealistak izan gaitezen, politikoki egokia ez bada ere, urritasun energetikoa moderazio oso-oso handiko jokaera izan behar da edo ez du ezer konpontzen. Turismoa plazerarentzat bidaiatzea da. Salbazioa plazer norberekoien moderazio oso-oso handian datza.
Bizik «Euskal Herriko eguzki, haize eta erreketatik nagusiki etorriko den energiaren ekoizpena» bultzatu nahi du, zehaztu gabe energia hauen ekoizpena eta erabilera oso kutsakorrak izan daitezkeela, eta aipatu gabe kutsakorrak ez diren bi energia iturri, giza eta abere energiak, adibidez lurra lantzeko.
Ados gogoetak «oinarrizko beharrei» buruz eraman behar ditugula. Guretzat, lehenetarikoa, beste pertsonak zuzenki edota zeharka esplotatu gabe bizitzearen beharra da, hau da, beste pertsonekin elkarlanean bizitzea da. Elkarlana, edo «kooperazioa», esplotazioaren aurkakoa da; ez da Bizik dion bezala «langunea partekatzea», baizik eta gunea nun lana partekatzea da.
Bizik «lanaren zentzua» berraztertu behar dela dio. Gure ustez oso ideia ona da. Baina ber esaldian, Bizik dio «elkarlaneko logika industrial batera» pasa behar garela. Gure ustez, aldiz, elkarlaneko logika anti-industrial batera pasa behar gara, eta jendarte industriala berraztertu behar dugu, l’Encyclopédie des nuisances, Pièce et main d’oeuvre, La lenteur, L’échappée… argitaletxeetako liburu ainitzek egiten duten bezala.
Bizik norabide horretan doan ideia bat zabaltzen du: «Gure garraio moldeak, autogintza industrialaren behar eta interesetara egokituagoak dira gure behar eta interesetara baino»; baina ez du zehazten ideia horrek gure jarduera guzientzat balio duela. Hain zuzen, gure artatzeko moldeak, industria farmazeutikoaren behar eta interesetara egokituagoak dira gure behar eta interesetara baino, gure elikatzeko moldeak, elikagaigintza industrialaren behar eta interesetara egokituagoak dira gure behar eta interesetara baino, gure aterbetzeko moldeak, komunikatzeko, dibertitzeko... Gure bizitzeko moldeak, industriaren akziodunen diru eta dominazio gogora egokituagoak dira gure behar eta interesetara baino.
Ekonomia linealaren kritika egiterakoan, Bizik bereziki «naturaren mugagabeko» esplotazioaz hitz egiten du. Berriz diogu, gure ustez, langileen mugagabeko esplotazioa indar berdinarekin salatzea ezinbestekoa da.
Bizik gai soziala azaletik hunkitzen du, bereziki «lan behartuaren partea ttipitzea» proposatuz. Gure ustez, beste pertsonen lan behartua desagertzea proposatu behar da. Baina Bizi, «eredu hierarkikoak galdezkatzera» mugatzen da.
Atal hau, azken hamarkadetan lana eta jendarte harremanak txartu direla aipatuz bukatzen du Bizik. Baina duela hamarkada batzuk, planetako langile gehiengoarentzat ez ote ziren jada jasangaitzak?
Bat gatoz Bizirekin «hezkuntzak ezinbesteko rola» duela diolarik, baina ez gatoz bat hezkuntza hori frantses estatuak bezala «eskola guzietan» gauzatu nahi duela diolarik, kontutan hartu gabe eskola hauek ororen buru elite ekonomikoak bere interesentzat maneiatzen dituela eta ez haurren eta nerabeen interesentzat (irakur adibidez idazki oso interesgarri hau www.monde-diplomatique.fr/2010/10/HIRTT/19756 eta HerriBiltzaren Herria Haurren Hezitzaile egitasmoa herribiltza.eus Euskal Herria ikastegia atalean).
Horra gure ustez Biziren ideia bikaina sakondu behar dena: «Bizitzeko eskubidea merkaturako balore ekoizpenak baldintzatzen duela pentsatzera iritsi gara». Baina bost lerro urrunago, Bizik ideia hori etorkizun urrunean sakontzeko asmoa duela jakiten dugu: «Epe luzera, merkantilismotik urruntzen den ekonomia berrosatzea da helburua». Gure ustez, merkatuari alternatiba den ekonomia eredua oraindanik berrosatu behar dugu, eta ondorioz merkatuaren kategoriei ere alternatiba oraindanik berrosatu behar dugu: soldatapeko lanari («lanpostuak iraunkortzea»), salmentari («salduz ahal bezain hurbil», monetari («Euskoa»)...
40. orrialdean Bizik lehen aldiz langileen esplotazioa aipatzen du, baina soilik «Hegoaldeko herrialdeetako langileena», ez Iparraldeko herrialdeetako langileena.
Bat egiten dugu «merkantilizaziotik pixkanaka ateratzeko bidean» gu guziak ezartzearen Biziren ideiarekin (hala ere nahiago genukeen merkantilizaziotik pixkanaka abiadura handian ateratzeko bidean irakurri), baina Bizi konkretura pasatzen delarik, proposatutako aterabideak erabat merkantilizazioaren barnean egoiten dira, zeren gehienbat zerga batzuetara mugatzen dira:
- «Euskal Herriko hiru entitate administratiboetako» klimarendako zerga batzuetara,
- Tokiko zergek diruztatuko luketen «Euskal Herri osorako udal-arteko garapen banku batetara»,
- «Aberatsenen debaldeko xahutzeei esker prekarioenen oinarrizko beharrak diruztatzeko, ura eta argindarrarendako tarifa progresiboak ezartzera»,
- Uraren eta argindarraren «luxuzko kontsumoa azkarki kobratzera» («bere bigarren egoitzaren igerilekua betetzen duen goi koadroaren» aurka oldartzen da Bizi, baina bere lehen egoitzaren igerilekua betetzen duen euskal herritarra ez du aipatzen),
- Bigarren egoitza ukaiteko gogoa galarazteko zerga altuak ezartzera,
- Jarduera kutsatzaileei zerga ezartzera,
- Produktuen garraioak eragindako «gas isurketen araberako zerga ordainaraztera»...
Biziren proposamen hauekin, prekarioen oinarrizko beharrak diruztatzeko, aberatsenek debaldeko xahutzeak egitea komeni litzatekeela dirudi!
Biziren egitasmo honekin, langileei lapurtutako diru ainitz dutenak lasai lo egin dezakete: zerga handiak ordaindu beharko dituzte, baina beren luxuzko kontsumoa, beren jarduera kutsatzaileak eta beren igerilekuaren betetzea segitzen ahalko dituzte!
Gainera, zerga handiak nola ordainaraziko zaizkien jakin nahi genuke. Bizirentzat, «irabazi indibidualen muga bat inposatu behar da edo, gutxi gorabehera berdintsu dena, maila gorenen zergapetze oso azkarra». Nork inposatu? Justu lehenago Bizik dio «elite ekonomiko arras murritz batek boterea bereganatzen» duela. Beraz maila gorenek beren buruari zergak inposatuko dizkiete?
«Beste balore eskala bat inposatu behar da, giza harremana merkataritzako ondasuna baino gorago ezartzen duena», dio oraino Bizik. Inposaketa Biziren balioa da?
50. orrialderaino joan behar da «kontsumitzaile-herritarra ekoizpen prozesuan berriz sartzearen» ideia bikaina atxemaiteko, hau da, ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko bereizketa orokortuarekin bukatzearen ideia, gure lagun zapatistek egiten duten bezala, kasik denek egunero janaria ekoizten ordu batzuk pasatuz. Baina besteak beste euskaldunon topatzeko zapatistek ozeanoa berriki zeharkatu zutelarik, Biziko kideak ez ziren hurbildu. Gainera, ideia hau Biziren egitasmoaren hasieran irakurtzea nahiago genukeen, gauza handirik aldatzen ez duten «ekoizle eta kontsumitzaileen arteko lotura» bezalako ideia zehaztugabeen ordez.
Dokumentuaren bukaerak berriz ere harridura handia eragiten digu, «San Frantziskok zero hondarkin lehen hiria izaiteko esperantza duela eta Kalifornia energia garbia %100ean erabiltzera engaiatzen dela 2045 urterako» jakiteak Bizi pozten duela irakurtzen dugularik. Hemen kontsumitutako produktuek, beren lehengaien ateratzean, ekoizpenean, garraioan... gehienetan hondakin ikaragarriak eragiten dituztela ahanzten du Bizik. Eta benetan jakin nahi genuke zer den Bizirentzat energia garbia: «energia berriztagarria»? Euskal Autonomia Erkidegoko gobernuak hamarnaka gunetan ezarri nahi dituen haize erroten ekoizpena, eta laborantza lurren gainean Nafarroako Foru Komunitateko gobernuak ezarri zituen eguzki plaken ekoizpena, energia garbiarekin egiten dira?
Bizik bukatzen du esaldi berean «energiak ez du merkantzia izan behar» eta «prezio ekologiko eta sozialak zehaztu behar dira argindarra ordaintzeko» idatziz. Merkantzia ez den zerbait ordainduko dugu?
Erabat ados gara «gure bizi baldintzen berreskuratzea» ideiarekin eta bat gatoz gure bizi baldintzen berreskuratzeko moldeari buruzko Biziren ideia batzuekin, adibidez «bizi duin baten gutieneko baldintza materialak eta sozialak segurtatzeko gai izango diren komunitate zabalak berreraiki ditzagun» ideiarekin. Baina gure ustez, orokorki, Biziren Burujabe: gure bizi baldintzak berreskuratuz egitasmoak ez du gure bizi baldintzak berreskuratzea ahalbidetzen, lehenago ez baitu aztertzen zertan datzan gure bizi baldintzen galtzea.
Oharra: Idazki hau HerriBiltza-k Bizi-ren Burujabe: gure bizi baldintzak berreskuratuz egitasmoari egiten dion bigarren kritika da (egitasmoa hemendik deskargatzen ahal da: https://bizimugi.eu/eu/burujabe-gure-bizi-baldintzak-berreskuratuz)
