«Saia zaitez Lurra aurkitutakoa baino leku hobe bat bezala uzten»
Sidney Sheldon.
«Ibai nahasian, arrantzaleen irabazia».
Herri adagioa
Ukrainako gerrak, kateatzen ari diren hainbat krisitatik azkena, antsietate soziopolitikoko frenesia ekarri du, eta energia du kezka nagusietako bat. Oligopolio energetikoek eta haien kohorte politiko eta mediatikoek gaur egungo egoera txarra erabiltzen ari dira aurrekaririk gabeko desinformazio- eta manipulazio-kanpaina bat abiarazteko, prezioen igoerek lagunduta, haien ardura izanik horiek ere. Horrela, ikusten ari gara lurralde-antolamenduari eta ingurumen-babesari buruzko legediak ez direla betetzen, inolako lotsarik gabe, edo araudi horietan oinarrizko printzipioak ahultzen dituzten xedapenekin neutralizatzen direla. Hainbat hamarkadatan egindako ikerketa, inbertsio eta adostasunek behera egin dute azkar. Badirudi orain energia fosilen eredu energetiko zentralizatu zaharkitua energia berriztagarriei aplikatzea dela helburua, onurak maximizatuz eta askotan titulartasun publikoko herri-lurretan ezarriz.
Eredu hori hartuta, energia berriztagarriaren benetako abantailak kentzen ditugu. Abantaila horiek belaunaldi banatua oinarritzat hartzen duen hedapenarekin baino ez dira bateragarriak, gizartearen aurrerabidearen ikuspegitik kudeatuta, eta biodibertsitatearekiko funtsezko errespetuarekin. Ildo horiek gaur egun nagusi den pentsamenduaren eta ekintzaren korronte hori desartikulatzen eta desautorizatzen lagundu nahi dute.
Gizakiaren historia ezin da aldagai askoren hedapenetik bereizi. Bi nabarmendu nahi genituzke. Alde batetik, Homo sapiens, bere garapen neurologiko ikaragarriari esker, kultura garatzeko gai izan da, Lurreko ingurune askotara egokitzeko tresna indartsu gisa. Bestetik, kultura horrek, bereziki azken mendeetan Mendebaldean sortu denak, teknologiaren konplexutasuna eta globalizazioa areagotzea ekarri du, eta hori posible izan da baliabide energetikoen ustiapen gero eta intentsiboagoari esker, nahi ziren eraginkortasunak lortu gabe. Gure espeziearen bilakaerak energia-iturri nagusiekin eta gero eta dentsitate energetiko handiagoarekin egindako faseak biltzen ditu, eta horrek kontsumo zoroa eragin du termino absolutuetan eta erlatiboetan. Neolitoko ehiztari biltzaile batena bere gorputzak egunero behar zituen 2,3 kWh-koa bazen, europar ertain batena 74 kWh-koa da egunean.
Horrela, bada, lehen munduko ondasun eta zerbitzuen ugaritasun-egoera energia-kantitate itzelen eskuragarritasunari zor zaio, prezio baxuan, neoliberalismoak uko egiten diolako horrek dakartzan ingurumen-, gizarte- eta osasun-kanpokotasunak bere gain hartzeari. Inkontzientzia hilgarri eta interesatu horren emaitza da gure Lurra, daukagun eta eskuragarri izango dugun planeta bakarra, aurpegira oihukatzen ari zaigula gure babesleku eta sostengu izaten jarraitzea nahi badugu, jada urruntzen ari den baldintzetan mantendu behar dugula. Beraz, gure bizimodua aldatu behar dugu.
Hala adierazten du planetako baliabideen eta ingurumen-osasunaren adierazleen laburpenak. Adierazle horien arabera, ekaitz perfektuaren atarian gaude, zibilizazio honen kolapso posiblearen atarian, alegia. Eta horrek produkzioaren eta kontsumoaren eraldaketa ekarri behar du, benetako iraunkortasuna eraikitzeko. Hau da, kontzientziaz, aurrerapenaz eta ekitatez egin behar diogu aurre hazkunde iraunkorraren printzipioari, anatema baita gaur egun nagusi den sistema sozioekonomikoak infinituraino hazten jarrai dezakeela eta jarraitu behar duela pentsatzen jarraitzen duten guztientzat. Fisika eta biologiako lehen kurtsoetako edozein ikaslek badaki hori ez dela posible inongo sistemarentzat. Batzuek, dogma eta doktrina neoliberalen bahiketaren pean, gehi hazi, biderkatu eta lurra menderatzeko agindu bibliko hura, aldi berean itxuragabekeriaz kalifikatzen dute errealitate hori —zientziak ase arte ziurtatua, hala ere— klimaren/ ingurumenaren dogma gisa. Statu quo-arekin lerrokatutako ahots horiek ohartarazten digute beherapena onartzen badugu pobretze onartezin baten arriskua izango dugula, eta ez gure eskubideak eta askatasunak murriztearena.
Jakina, Historiak eskaintzen dizkigun irakaspenez gain, ez dute jaramonik egiten, lan bikainen eskutik, Jared Diamond antropologo ospetsuarenak kasu, zeinak gure aurreko zibilizazio askoren arrakasta edo kolapsoa ikertu eta arrazoitu baitu. Horietako asko erori egin zirela erakusten du, baliabideak (basoak, lurzorua, ura, etab.) ustiatzeko modua jasanezina zela ez jakiteagatik edo ez onartzeagatik.
Gaur egun, erronka globala da, eta paradoxikoki, gure kultura, orain arte, hasieran aipatu dugun giza espeziearen egokitzapen biologikorako tresna hori, bidegurutze dramatikoenean dago. Edo egoera onartzen du eta zuzentzen daki, edo bere porrota modu dramatikoan ziurtatuko du. Izan ere, gutxirekin bizitzea tokatuko zaigu ezinbestean, baina ondo eta garaiz egiten badugu, ez du esan nahiko okerrago bizi behar dugunik.
Ezinbestekoa da, beraz, pertsona guztiok naturaren ezinbestekotasunaz jabetzea, gure patua bereiz ezina dela eta bizitzaren alderdi guzti-guztietan horren arabera jarduteko beharraz jabetzea, hortik irten nahi badugu behintzat. Horrek, jakina, klase politikoa eta enpresariala barne hartzen ditu, baina baita herritar guztiak ere. Oztopo horrek eztabaida politikoaren gainetik egon beharko luke. Bestalde, sintomatikoa da Lurraren gainean geratzen diren bizitza luzeko herri guztiek oso argi izatea Harekiko mendekotasun eta lotura banaezina eta saihestezina. Balio hori galdu egin da egungo populazioen zati handiegi batean.
Lurraren funtzionamenduaren legeak ezagutzen ez dituzten edo gutxiesten dituzten kudeatzaile publiko asko, uste faltsuen eta paradigmen bidez, gure etorkizuna arriskuan jartzen ari dira. Ez dirudi bideragarria orain arte aipatutakoa eta inguruko beste gai batzuk kontuan hartzen ez dituen sozietateen kudeaketa.
Alternatiba teknologikoei buruzko erabaki orok ingurumen-bizitzaren zikloa eta kostu globalen eta sozialen zikloa aztertzeko printzipioetan oinarritu behar du, kontuan hartu beharreko produktuen eta zerbitzuen bizi-ziklo osoa kontuan hartuta. Hau gaur egun oraindik “rara avis bat” da. Epe laburreko gaixoaldi bat da nagusi, onura azkar eta itzelen etengabeko bilaketa, zeinen jendarte, ekonomia eta ingurumen kanpokotasunak guztion artean ordaintzen baititugu. Gaur egun, Euskadin bertan eta energia berriztagarriei dagokienez, nahitaez kontuan hartu beharko liratekeen gai nagusi horiek, sinesgaitza dirudien arren, Eusko Jaurlaritzak berak ere alde batera uzten ditu.
Ingurumen -inpaktuari eta lurralde-antolamenduari buruzko araudi aurreratua, konparatiboki, ez da aplikatzen; izan ere, egingo balitz, zentral eolikoetarako planteatutako kokapenek ez lukete aurrera egingo. Esparrua dinamizatzen amaitzeko, ad hoc dekretuak eta legeak aldarrikatzen dira, ingurumen-inpaktuaren izapideak minimizatzeko eta beste administrazio batzuen erabakimena murrizteko, eta froga gehigarri bat da zentral horiek bideraezinak direla proposatutako eskeman. Praktikan, adibidez, ez dute enbarazurik izan zentral eolikoak inposatu nahi izatean, ezta Natura 2000 Sareko Kontserbazio Bereziko Eremuetan ere.
Eta bitartean, botere judiziala linboan dago, eta gai horiekin zerikusia duten funtzionario publiko askoren iritzia behar bezala isilarazita eta neutralizatuta dago.
Herritarren plataformek berriztagarrien beharra babesten dute, baina ingurumen-legeriaren lege-printzipioak eta administrazio-fluxuak errespetatzea eta hedapen banatua eta soziala eskatzen dute. Plataforma horiei leporatzen zaie inkontzientzia eta aurrerapen ekonomikoaren etsai izatea. Errealitatetik urrun. Adibidez, Arabako Mendiak Aske herri-plataformak mendietako haize-energiari buruzko proiektuei aurkeztutako alegazioen arabera, ia 35 estrategia, plan eta/edo ingurumen-lege eta/edo lurralde- antolamenduari buruzko ezinbesteko egiturazko ez-betetzeak daude. Ekintza horiekin eta beste batzuekin bilatzen dena berriztagarrien hedapenean koherentzia lortzea da.
Mugimendu herrikoi eta independente horiek ulertzen dute ezin dugula onartu jarduera horietarako eremu menditsu gehiago industrializatzea eta, beraz, galtzea. Azken batean, baztertze-eremu izendatu behar dira. Herritarrek jakin behar dute ez dagoela ezer hoberik klima-aldaketa arintzeko eta horretara egokitzeko, ekosistema helduak babestea eta maximizatzea baino, batez ere basokoak.
Halaber, jurisprudentziak beti eman du horien aldeko epaia, zentral eolikoek gune horiek inbaditu eta suntsitu nahi zituzten auziak izan direnean. Proiektu horiek eragindako suntsipena eragiten duen ingurumen-inpaktuaren zuzenketarik ez dagoela egiaztatzea. Ezinezkoa da industria horiek mendietan eragindako kalteak konpontzea, berez direna izateari uzten diotelako. Beraz, ezinbestekoa da berriztagarriak jada antropizatuta dauden eremuetan kokatzea. Ikuspegi horren bideragarritasuna hainbat estrategiatan frogatzen da, hala nola Arabako Foru Aldundiaren lehen Mugarri Planean edo Vitoria-Gasteizko Ingurumen Gaietarako Zentroaren eguzki-energia ezartzeko azterketan.
Inork ezin du espero gizarte-, ekonomia- eta ingurumen-krisi sistemiko honetatik ateratzea, onartu gabe ez dagoela klima-aldaketaren aurkako borrokarik, baldin eta aldaketa hori ez bada koherentea lurralde-antolamendu irmo eta iraunkor batekin, sistema naturalak eta, beraz, gureak bizirik irauteko behar diren biodibertsitaterik handiena eta ingurumen-baliabideak bermatuko dituena. Baliabideak —edateko ura, lur emankorra, aire garbia, energia, materialak, klima-erregulazioa, bizi-ongizatea, eta abar— Sánchez Galánek berak ere, edo Elon Muskek, ordaindu ezin izango lituzkeenak, hala egin beharko bagenu. Hau da, oraindik Naturaren berezko balioa ikusteko gai ez direnentzat eta inguratzen dituenaren balizko onura krematistikoa soilik hautematen dutenentzat.
Azkenik, bizi dugun antsietateak eragin du posizio jakin batzuetatik, makroegitura horien hedapen sozialagoa agintzen duten sirena-kantuen aurrean, garaikidetzen hastea eta, nolabait, ingurumen-aldagaiari lehentasuna ematen uztea. Berriztagarrietarako etorkizun sendoa eraiki nahi badugu, bi dimentsioak aldi berean kontuan hartu beharko dira. Hala bada ekonomia sortzea ere posible izango da, baina oraingoan guztiontzat.
Lan nekeza gelditzen zaigu. Tempus fugit…
Oharra: Arabako Mendiak Aske-ren idazki hau Adrián Almazán, Antonio Aretxabala, Dina Garzón, Alicia Puleo, Jorge Riechmann, Marta Tafalla, Antonio Turiel eta Carmen Velayos-ek babesten dute.
