Arma salerosketarik ez, zuzenbidea

Duela hilabete, 2021eko lehen Bahri ontzi saudia sartu da Saguntoko portuan (Valentzia). Europako uretan legez kanpo eta misterioz inguratuta nabigatzen duten heriotzaren ontziek, sekretua izan arren, gure portuetan armak eta beste gerra-material batzuk kargatzen dituzte Saudi Arabiarentzat. Kontua da Saudi Arabia gerran dagoela, Yemenen aurka; eta, hain zuzen, Nazio Batuek onartu dute Yemenek jasaten duen egoera munduko krisi humanitario okerrena dela, nahiz eta ia ez dugun horri buruz hitz egiten entzuten.

Legezkoa al da testuinguru horretan armak saltzea? Zer gertatzen da nazioarteko legediarekin? Ezikusiarena egiten dugu. 2014az geroztik, Nazio Batuen Armen Salerosketari buruzko Ituna dugu, merkataritza hori arautzen duena. Hain zuzen ere, 6. artikuluak dio estatu batek ez duela «inolako arma konbentzionalen transferentziarik baimenduko, baldin eta baimena emateko unean badakien (...) arma horiek erabil daitezkeela genozidioa egiteko, gizateriaren aurkako krimenak egiteko, 1949ko Genevako Hitzarmenetako arau-hauste larriak egiteko, ondasun zibilen edo pertsona zibilen aurka». Bistan da Yemenen aurka baldintza horietako asko betetzen ari direla. Baina hau ez du inork geldiarazten.

Europako erabakiak ere alde batera uzten ditugu. Europako Kontseiluaren jarrera, 2008tik, bateratua dago, juridikoki loteslea izanik, eta armak esportatzeko eskaerak aztertzean estatu kideek kontuan hartu behar dituzten irizpideak jasotzen ditu, hala nola azken helmugako herrialdean giza eskubideak errespetatzea, nazioarteko zuzenbide humanitarioa errespetatzea edo bakea, segurtasuna eta eskualdeen egonkortasuna mantentzea. Testuak argi eta garbi adierazten du esportaziorako lizentzia ukatuko dela materiala Nazioarteko Zuzenbide Humanitarioa hausteko erabil badaiteke.

Europako Parlamentuak behin eta berriz ebatzi du Saudi Arabiari armak saltzeak ez duela betetzen jarrera bateratu hori. Otsailean berriz ekin zitzaion gaiari, Josep Borrell goi-ordezkari eta lehendakariordearekin izandako eztabaida batean, eta Joe Bidenen Administrazioak arma-salmenta geldiarazteko hartutako erabakia ospatu zen. Baina Europako Parlamentuaren ebazpen horiek —nahiz eta sufragio unibertsalaren bidez demokratikoki aukeratutako europar erakunde bakarra izan— ez dira lotesleak. Eta Europako zenbait herrialdek —hala nola Italiak— Saudi Arabiari egindako arma-salmenta etetea erabakitzen duten bitartean, armagintzak eskuak igurzten ditu, pastelaren zati handiagoa jango duelako.

Horixe da Espainiaren kasua, munduko 7. armamentu-potentzia bihurtua. Izan ere, krisi-garai hauetan, Espainiako industria militarra etsita dago. Erabat bat dator gure bizitza zuzentzen duen nekropolitikarekin, non gutxi batzuek erabakitzen duten zein bizik duten balioa eta zeinek ez.

Zorionez, eta gobernu batzuek gorrarena egin arren, gero eta handiagoa da Bahri ontzi mota horien aurkako herritarren oposizioa. 2019an, Marseillako eta Genevako zamaketariek uko egin zioten ekipamendu militarra kargatzeari. Bahri ezin izan zen Anberesen ere porturatu, gizarte-taldeek sustatutako irizpen judizial baten ondorioz, eta Bilboko portutik ere kanporatzea lortu da, gizartearen gaitzespen handiaren ondoren.

Bahri ontzi hauen legez kontrako jokaerak —hala nola geolokalizatzailea itzaltzea edo ibilbidea faltsutzea, non dagoen eta norantz doan jakin ez dadin—, itsas segurtasunari buruzko legediaren kontrakoak dira. Oso arriskutsuak dira, gainera, Saudi Arabiako ontzi-enpresa honen jarduera sistematikoak, Europako uretan nabigatzen duten beste ontzi batzuk arriskuan jartzen baitituzte.

Zerbait egin dezakegu, hala ere. Gure erantzukizuna da munduko Iparretik errealitate hori salatzea, estatuek heriotza-politikak aplikatzen baitituzte funtzionatzen jarraitzeko. Agian, gure portuetako arma-garraiatzaile diren Bahri ontzi guztiak baztertu eta arma-salerosketan gardentasuna eskatu ahal izango dugu.