Lan Arriskuen Prebentzioari buruzko Legearen erreforma negoziatzen ari dira elkarrizketa sozialaren estatuko mahaiko lantalde batean. Bertan, gehiengoa duten enpresaburuen elkarteek eta sindikatuek parte hartzen dute, Lan Ministerioarekin batera.
Interes orokorrekoa eta gardentasun-ariketa izango litzateke administrazioa eta eztabaidan parte hartzen duten gizarte-eragileak aurkezten ari diren proposamenak ezagutzea. Harrigarria da talde esklusibo hori gaitzea, parte hartzeko hiru aldeko foro iraunkor izanik, hala nola Laneko Segurtasun eta Osasunerako Batzorde Nazionala (estatukoa) eta autonomia-erkidegoetako lurralde-kontseiluak, eta lan-osasunaren arloan administrazio publikoko organo teknikoak eta sanitarioak menpean dituzten autonomia-erkidegoak falta direla. Elkarrizketa sozialeko mahai horretatik kanpo dauden baina lurralde-organoetan dauden sindikatu nagusiak ere kanpoan utzi dira. Era berean, parte-hartze horren muga agerian jarri du unibertsitateko ehun akademiko baino gehiagok sinatutako gutun bat bidali izanak, Lan Arriskuen Prebentzioari buruzko Legean egin beharreko aldaketa-ekarpenekin. Gutun hori gobernuko lehendakariordeari bidali zioten apirilean, lege hau aldatzeko eztabaidan modu aktiboan parte hartzeko borondatea erakutsi bidenabar.
Duela gutxiko argitalpenak aztertuta, CCOOk honako hauek eskatzen ditu: gaixotasun profesionalen azpideklarazioa ebaztea, bereziki minbiziarena, arrisku psikosozialei buruzko arau-esparrua indartzea, kalte mentalak gaixotasun profesionalen zerrendan sartzea, Laneko Arriskuen Prebentziorako Zerbitzuen kontrol- eta egiaztapen-irizpideak indartzea eta genero-ikuspegia prebentzio-kudeaketan txertatzea.
UGTk langileen artean arrisku psikosozialen eragina murriztearen alde egiten du; eskatzen du ordezkaritza sindikalik ez duten enpresetarako Laneko Arriskuen Prebentzioko Lurralde ordezkariaren antzeko figura bat sortzea, Laneko Ikuskatzailetzari baliabide gehiago ematea laneko arriskuen prebentzioaren arloko araudia betetzen dela zaintzeko eta kontrolatzeko, eta laneko ezbeharretan espezializatutako Fiskaltzari bitarteko handiagoak ematea, erantzukizunak ikertu eta argitu ditzan.
CEOEren Lan eta Gizarte Segurantza Batzordeak, 2024rako, honako hauek planteatzen ditu: ezbehar-tasa murrizteagatiko pizgarrien sistemari buruzko arau-esparruaren indarraldia berreskuratzea, martxoaren 10eko 231/2017 Errege Dekretuaren bidez ezarria; araudiaren aplikazioa hobetzea; araudiaren edukia sinplifikatu eta berrikustea, legezko betekizunak enpresen tamaina eta sektorera egokituz; arrisku psikosozialak eta osasun mentala bezalako gaiak definitzea; trantsizio digital, ekologiko eta demografikoari ekitea, eta Lan Arriskuen Prebentzioa kokatzen den egitura instituzionala arrazionalizatu eta sinplifikatzea.
Laneko Segurtasun eta Osasunerako Institutu Nazionalak, lan-osasuneko estatuko organo tekniko erreferentea den aldetik, eta LZNk (Lan Zuzendaritza Nagusia), aurtengo martxoko barne-erabilerako dokumentu bateratuan, araudi-aldaketen proposamenak aurkeztu dizkiote elkarrizketa sozialeko mahaiari, 2022-2027ko Laneko Segurtasun eta Osasunerako Espainiako Estrategian jasotako puntu ugarietako batzuk zehaztuz. Labur-labur esanda: enpresa txikietan nahitaez ezarri behar dira barneko prebentzio-baliabideak, teknikoki lagundu behar da arrisku psikosozialei heltzen, araudian genero-ikuspegia txertatu behar da eta lan-kolektibo ahulenei buruzko arau-kontzeptu batzuen interpretazio jakin batzuk ezarri behar dira.
Unibertsitate Akademiak LPRLren 11 aldaketa-eremu proposatzen ditu, garrantzi ezberdinekoak, baina ez ditugu errepikatuko. Batzuk bat datoz gizarte-eragileek proposatutakoekin. Formulak ematen ditu araua betetzea saritzeko eta ez betetzea zigortzeko, prebentzioaren kudeaketa enpresa txikien kudeaketan txertatzeko, instalatutako amiantoa modu seguruan kentzeko, globalizazioaren ondorioak aztertzeko eta ekoizpena digitalizatzeko batzorde bat sortzeko, lan autonomoari arreta emateko, ingurumen- eta osasun publikoko politikak lan-osasunarekin koordinatzeko, arriskuen kudeaketan genero-ikuspegia bultzatzeko, gizarte-talde ahulenak identifikatu eta artatzeko (migratzaileak, gazteak, LGBTQI+, nagusiak...), eta prebentzioko unibertsitate-master ofizial bat ezartzeko.
Ikus daitekeenez, proposatutako aldaketak ugariak eta garrantzi ezberdinekoak dira. Horrek aldaketa beharrezkoenei muzin egin diezaieke, eta emaitza garrantzi txikiagoko aldaketetan geratzen da.
Nafarroako Osasun Plataformako kideok, zehatzak izateko asmorik gabe, egindako proposamenen artean jaso ez diren puntuak gehitu nahi ditugu, eta uste dugu horiek garrantzi handiagokoak direla botere legegileak aintzat har ditzan.
Lanari lotutako beste politika batzuk:
- Lan-osasuna langileen osasunean eragina izan dezaketen politika publiko guztietan (lana eta enplegua, ingurumena, garapen ekonomikoa, nekazaritza, abeltzaintza eta basogintza, hezkuntza...). Akademiak kontsiderazio hori egiten du, eta prebentzio-araudiaren aurkako ez-betetze larrien aurrekariak dituzten enpresak kontratatzeko mugak zehazten ditu.
- Enplegu egonkor eta duinaren aldeko politikak garatzea, aintzat hartuta lotura estua dagoela laneko prekarietatearen eta lanean istripua izan eta gaixotzeko arriskuen artean.
Beste prebentzio-sistema bat:
- Gaur egungo prebentzio-sistemak baztertutako edo aintzat hartu gabeko kolektiboen estaldura: etxeko langileak, aldi baterako laneko enpresak, lan autonomoa, lan informala, enpresa txikiak... Beren lanak eragindako kalteak daudenean, kolektibo horietako pertsonek Osasun Sistema Publikora jotzen dute osasun-arreta jasotzeko; baina, sistemak ez du prebentziorako baliabiderik eta eskumenik.
- Merkataritza-enpresentzako (Kanpoko Prebentzio Zerbitzuak) prebentzioaren gaur egungo esternalizazio orokorraren aurrean, prebentzio-sistemaren publikotasuna. Baliabide teknikoak eta sanitarioak prestatzea lehen mailako osasun-arretan, lan-osasunaren unibertsaltasuna bermatzeko, bai prebentziokoa, bai asistentziala. Horretarako, mutuen publifikazio-aurreikuspenen aplikazioa, horiek gaur egun osasun-sistema publikoaren gabeziaren Troiako zaldietako bat bihurtu direnak, eta, integratu ondoren, prebentzioaren arloan nabarmen indartu behar direnak.
- Prebentzioa enpresa-kudeaketan txertatzea. Enpresa guztietan negoziazio-prozesu bat irekitzea, enpresaren egitura hierarkiko osoaren prebentzio-eskumenak ezartzeko. Enpresa guztietan prebentzio-jardueren koordinatzaile/tutore izendatutako langileak izendatzea, prestatzea eta blindatzea.
- Laneko osasuna osasun publikoan benetan integratzea: laneko aldagaiak sartzea osasun-sistema publikoaren historia klinikoan, baliabide epidemiologikoak ematea autonomia-erkidegoko lan-osasunaren arloari, lan-arriskuei egotz dakiekeen arriskuari buruzko azterketak egitea osasun publikoko kalte ohikoenetan (minbiziak, kardiobaskularrak, mentalak, infekzioak...).
Beste praktika tekniko eta sanitario batzuk:
- Arriskuak kudeatzeko etengabeko zikloaren lehen urratsak indartzea, hau da, arriskuak identifikatzea eta aztertzea, eta berehalako neurriak gaitzea, ahalik eta gehien zuzentzeko.
- Langileek eta haien ordezkariek arriskuen kudeaketa-zikloaren urrats guztietan parte hartzea.
- Arriskuak ebaluatzeko metodo bitarraren aplikazioa bertan behera uztea. Metodo hori subjektiboki aplikatzen da gaur egun, partaidetzarik gabe eta, askotan, enpresen zuzendaritzen agindupean.
- Langileei azterketa medikoak luzatzea, horien kostu-eraginkortasuna banaka eta taldeka aztertzen ez den bitartean (laneko kalteen detekzio goiztiarra, prebentzio-programazioan helburuak ezartzeko aplikazioa, ezarritako neurrien eraginkortasunaren ebaluazioa).
- Lan-istripuen kausen atzera begirako ikerketa egingo dela eta lan-istripuen partean erregistratuko dela bermatzea.
Beste prestakuntza batzuk:
- Laneko osasuna langileen osasunean eragina duten proiektu eta erabaki profesionalen gradu teknikoetan sartzea (arkitektura, ingeniaritzak, giza baliabideen kudeaketa...).
- Laneko osasuneko gaiak Medikuntzako lizentziaturan sartzea
- Laneko osasunari buruzko prestakuntza garatzea lehen mailako osasun-arretako medikuntzako eta erizaintzako profesionalei.
- Lan-arriskuen prebentzioan prestatzeko unibertsitate-gradua gaitzea. Ez gatoz bat egungo unibertsitate-masterrak finkatzeko proposamen akademikoarekin.
- Prebentzio-maila guztietako prestakuntza-edukiak zabaltzea, negoziazio-trebetasunei, ikerketa- eta komunikazio-teknika kualitatiboei eta abarri dagokienez.
Autonomia-erkidegoetako organo teknikoak eztabaidatik kanpo utzi dira; Lan Ministerioaz gain, ez dakigu zein mailatan ari diren parte hartzen beste Ministerio batzuk (Osasuna, Gizarte Segurantza), baina beharrezkoa litzateke parte hartzea.
Abian jarritako negoziazioak batez ere langileak mobilizatzeko aukera bat izan behar zuen, enplegu- eta lan-baldintzak hobetzeko, beren esperientziak partekatzeko eta lan-osasunean egin beharreko aldaketen proposamenak zentratzeko. Dinamika parte-hartzaile eta mobilizatzaile batek beharrezko prebentzio-eredua aldatzeko aukerak sendotuko lituzke, enpresa-ordezkarien aurrean; izan ere, horiek, ziur aski, betoa ezarriko diote onura ekonomikoak handitzea arriskuan jartzen duen edozein proposameni, onura horiek emateko prebentzioa askatzen duenari, baldin eta, horiek demokratizatzeko, enpresetako langileak ahalduntzen baditu.
Aukeratu den eztabaida-esparru baztertzailea ez da iragarpen ona langileen osasun-interesak asetzeko.
