Azken bi urteetan ChatGPT bezalako adimen artifizialek (AA) izan duten garapen disruptiboak sekulako eragina izan du gizarte modernoan, eta izar mediatiko ukaezinak bihurtu dira; bereziki, hizkuntzen kudeaketan. Euskal gizartearentzat, zehazki, teknologia hau egoki bideratzea erronka estrategikoa izatera igaro da, euskararen etorkizuna bermatzeko eta gizarte-berrikuntza sustatzeko. Izan ere, hizkuntza-teknologia adimenduak, jada, enpresa eta erakunde askoren estrategien barne dira. Aitzitik, hizkuntzen inguruko paradigma aldaketa teknologiko horrek hainbat galdera eta erronka planteatzen ditu; baina oraingo honetan, euskara indartzeko teknologia hauek nola integratu eta bideratu behar diren aztertzen saiatuko gara.
Argi dago itzultzaile neuronalak, ikus-entzunezko edukien sortze automatikoa edota aplikazio adimendunak baliatuz, euskarak presentzia handiagoa izan dezakeela Interneten eta sare sozialetan. Zenbat eta eduki gehiago sortu hizkuntza horretan, presentzia handiagoa izango du, noski. Baina horrek, aldi berean, kulturalki eta sozialki oinarritutako estrategia bat eskatzen du, erabilera esparru berriak ireki eta sustatzeko; hizkuntzaren mesedean egiteko.
Egiatan AA ez delako tresna teknologiko huts bat: hausnarketa sakona eskatzen du. Teknologiaren erritmo azkarra, teknofiliaren eta teknofobiaren arteko eztabaidak, eta digitalizazio unibertsalaren aurrean euskarak duen rola aztertzea ezinbesteko gakoak dira. Euskal gizarteak bere eguneroko erabileran digitalizazioa barneratu ahala, hizkuntzaren erabilera eta iraupena bermatzeko arazo linguistiko, kultural eta etikoak azaleratzen dira. Adibidez, AAren bidez sortutako erremintek askotan euskara bezalako hizkuntzen beharrak asetzen ez dituztela ikusi izan da –ez dira egokitu–; horregatik, baliabide teknologikoen diseinuan eta garapenean euskara lehenesteko ahalegin koordinatua funtsezkoa da.
Egoera horren aurrean, Internetek hizkuntza gutxituen etorkizuna baldintzatzeko gaitasun handia du. Munduko hizkuntzen erdiek 10.000 hiztun baino gutxiago dituzte, eta gehienek ez dute presentziarik hezkuntza formaletan edo komunikabideetan. Euskarak, nahiz eta Interneten gero eta gehiago entzuten eta ikusten den, ezin du erritmoa galdu. Aurreko artikulu batean aipatzen nuenez, datuak beldurgarriak dira: «Hamabi hizkuntzatan baino ez dago Interneteko edukiaren %90, beraz, mundu modernoa hizkuntza nagusi horiek menperatzen dutela ulertzen da». Hala, bertan egoteko gaitasuna –edo zortea– ez duten hizkuntzak, halabeharrez, desagertzeko arriskuan daude.
Beraz, nola heldu diezaiokegu erronkari? Zelan molda gaitezke? Ba, hieroglifikoaren erantzuna ez da erraza; urratsez urrats azaltzen da ebazpidea. Lehenik, euskal administrazioak, hizkuntza-industriek eta ikerketa zentroek ahaleginak batu behar dituzte, adimen artifizialaren erabilera euskararen mesedetan bideratzeko. Eta, bigarrenik, aplikazio-eremu berriak identifikatu, kasu arrakastatsuak aztertu eta erabilera arrunt bihurtzeko estrategiak garatu behar dira. Baina prozesu hori guztia aurrera egoki eramateko, adimen artifiziala ez da soilik aukera teknologiko bat bezala ulertu behar, baizik eta euskal komunitatearen hizkuntzaren eta kulturaren sustapenerako tresna boteretsu bat bezala.
Alegia, AAren garapenak ez du soilik hizkuntzan eragin teknologikoa izango; aldaketa sozial eta kultural handiak ere ekar ditzake. Euskarak biziraun dezan, momentuko erronkei heldu behar dizkiegu, unean uneko teknologien laguntzaz. Hala ere, aukera horiek aprobetxatzeko, ikerketa-zientzia guztien arteko elkarrizketa sakona ezinbestekoa izango da, euskarak espazio digital berrietan bere tokia aurki dezan eta indartsu mantendu dadin. Aro digital honetan, ezin dugu ahaztu hizkuntzek, teknologiarekin batera, beren arima eta identitatea mantendu behar dituztela, eta lan hori ezin diegu utzi zientzia teknologikoko kideei soilik. Adimen artifiziala tresna izan dadila, ez helburu.
