1996-2016: hizkuntzen biziberritzea

Gauza jakina da Europako kultur hiriburuek bost urteko aurrerapenaz taxutzen dutela beren programa. Donostia 2016ren kasuan, ordea, hogei urte egin behar dugu atzera bere legatu nagusietako baten jatorria kokatzeko; hots, 1996ra. Zerbait berezia gertatuko zen urte hartan, inoiz ez bezala lerrokatu baitziren planetak hizkuntza-aniztasunaren jasangarritasunaren alde.

Urte hartan, Bruselan, enkargu bat jaso zuen XXI. menderako hezkuntzari buruzko nazioarteko batzordeak, Jacques Delors buru zuenak: hezkuntza-esparru bat sortzeko ildo nagusiak ezarriko zituen txosten bat prestatzea, gizarteak bakearen, askatasunaren eta gizarte-justiziaren argitan egin zezan aurrerabidea. Txostenak XXI. menderako heziketaren lau zutabeak jaso zituen, eta zutabe horietako bat elkarrekin bizitzen ikastea zen. Gero eta erronka handiagoa dirudi horrek, giza eskubideak errespetatzeko gauza izango den mundua sortzean, eta ulertaraztean eleaniztasuna ez dela arazo, europarren izaterik arruntena baizik. Parisen, Munduan arriskuan dauden hizkuntzen Unesco atlasa kaleratu zuten, lehen edizioa, mapak eta guzti. Txosten horrek, geroztik, galzorian dauden hizkuntzen gaineko alerta zuzentzen die hala legegileei nola hiztunen komunitateei. Gaur egun, munduko hizkuntza-egoerari buruzko katalogorik zehatzena da atlasa, eta 2.500 hizkuntza inguru jasotzen ditu. Bartzelonan, urte hartan bertan, Hizkuntza Eskubideen Adierazpen Unibertsala onartu zuten, hizkuntza-eskubide hala indibidualak nola kolektiboak sustatzearren. Nafarroako Gobernuak finantzatu zuen haren euskarazko edizioa.

Hogei urte geroago, Delors Txostena, Unescoren Atlasa eta Hizkuntza Eskubideen Adierazpen Unibertsala, bai eta Hizkuntza Gutxituen edo Eskualde Hizkuntzen Europako Gutuna ere, Europak eleaniztasunean biziko den espazio gisa eraikitzeko dituen tresnarik garrantzitsuenetakoak dira. Balioetan oinarritutako hezkuntzaren ibilbide-orria dira, munduko hizkuntzen egoeraren diagnostiko, eta bakoitzaren hizkuntza babesteko aldarrikapen esplizitu. Hogei urte geroago, hona zer erakusten digun balantzeak: inoiz baino premiazkoagoa dela balioetan ondo heztea, hizkuntza-aniztasunak gehiago duela tratamenduen beharra diagnostikoena baino, eta adierazpenek ezer gutxirako balio dutela, lege eta konstituzioetan jasotzen ez badira. Hogei urte igaro dira jada. Indarberritu dezagun, bada, aurrerapen haiek sustatu zituen espiritua. Abenduaren 15ean eta 17an, Donostia 2016k antolatutako bi hitzordu garrantzitsuren agertoki izango da Kursaal jauregia: Europako Hizkuntza Aniztasunaren Foroa, batetik, eta Hizkuntza Eskubideak Bermatzeko Protokoloaren aurkezpena, bestetik.

Europako Hizkuntza-Aniztasunaren Foroa UNESCO Etxearekin batera antolatu dugu, UNESCO erakundearen eta Europako Kontseiluaren kolaborazioarekin, eztabaidarako gune bat sortzeko eta eleaniztasunak Europan egun duen egoeraz jarduteko. Europa eraikitzeko xedea duen egitasmo orok ekosistema bat eraiki beharra dauka, kontinentean elkarrekin bizi diren hizkuntzetarako egokia, izan hizkuntzak jatorriz bertakoak edo kanpotik ekarriak. Europan, hizkuntza aldatzeko, dagoeneko ez daukagu pasaportea erakutsi edo muga bat zeharkatu beharrik. Ezberdintasunerako esparru komuna nola sortu izango da gogoetagai nagusia Donostiako Foroan, edota, Europar Batasunaren goiburuak dioena gurera ekarriz, nola izan aniztasunean bat. Gaiaren inguruko aditu eta agintariek hainbat alderdi izango dituzte aztergai: nola garatu Hizkuntza Gutxituen edo Eskualde Hizkuntzen Europako Gutuna, nola gauzatu hezkuntza hirueleduna, zenbateko balioa duen hizkuntza-aniztasunak garapen jasangarria bultzatzeko, eta zein izan daitekeen hizkuntzaren arloko lege-esparrua. Foroari amaiera ematean, gainera, berritasun garrantzitsu bat ezagutaraziko dugu: UNESCOren Munduko Hizkuntzen Atlas berria. Atlas horrek, 1996ko aurrekoak ez bezala, munduan diren hizkuntza guztiak jasoko ditu, munduko hizkuntza-aniztasunaren egoera fideltasun handiagoz islatzearren.

Abenduaren 17an, Hizkuntza Eskubideak Bermatzeko Protokoloa aurkeztuko dugu Kursaal jauregian, eta orduantxe ikusiko du argia hainbat gizarte-eragilek hizkuntza-aniztasunaren alde egindako lanak. Agiri horrek Donostia 2016 eta Kontseilua ditu sustatzaile, eta sei erakunde aritu dira berau prestatzen; tartean, Pen International eta Linguapax. Agiri horrek, Hizkuntza Eskubideen Adierazpen Unibertsalaren espirituarekin bat eginez, 185 neurri jasotzen ditu, hizkuntza-eskubideak bete-betean izan daitezen gauzagarri. Soziolinguisten eta jurilinguisten oniritzia du agiriak, eta tresna baliagarria izango da besteak beste hezkuntzaren eta Administrazio publikoaren eremuetan epeak, neurriak eta adierazleak ezartzeko asmotan dabiltzan gizarteko eragile eta erakundeentzat. Bost hizkuntzatan emango da argitara: euskaraz, gaztelaniaz, frantsesez, ingelesez eta katalanez. Kataluniako Gobernuak katalanera egindako itzulpena finantzatu du, Protokoloa Hizkuntza Eskubideen Adierazpen Unibertsalarekin uztartzeko eta agiriari bere babesa emateko.

Egia baldin bada energia ez dela sortzen, ez eta deuseztatzen ere, 1996an Bruselan, Parisen eta Bartzelonan bildutako energia hura Donostian izango dugu agian, datorren abenduan. Garbi dagoena da mugarri izango dela, eta hizpide izaten jarraituko duela baita hogei urte geroago ere.