Klaxonak eta danbatekoak

Kamioi ilara luzeeeea errepidean, bozinazoka. Klaxonen burrunba apenas eteten zen; batzuek transatlantikoetako sirena hotsa ziruditen; eta hartan, hara non hasten den kamioilari bat klaxonarekin zer eta... Bella Ciao jotzen! Ez zen kanta unibertsal horren bertsiorik dotoreena, baina bai sekula entzundako originalena. Garraiolarien greba eskuin muturrak bultzatu zuela esaten ari ziren hedabideetan. Partisanoen kanta lekuz kanpo ote zegoen? Edo La casa de papel telesailetik iritsi ote da klaxonera? Dena dela, Hiru garraiolari sindikatuaren kartelak zeramatzaten hainbatek kabinaren muturrean, euskaraz: Garraio duinaren alde.

Donostia inguratzen zebilen karabana, eta erkidegokoez gain, nafarrak ere bazeuden, Elama goizuetarrak adibidez; bai, Elama, Mikel Laboaren kantukoa. Performance hark nahiko osagai zituen taxuzko erreportaje baterako. Telefonoko kamerarekin, ordea, klaxonez jotako Bella Ciao harrapatzea ere ez nuen lortu.

Frustratutako erreportajeak atzera eraman nau, oso atzera, 1974ra, kazetaritzako ikasle nintzen garaira. Kaleratu berri zuen Auspoa argitaletxeak Manuel Olaizola Uztapide-ren Lengo egunak gogoan obra, bi liburukitan. Hartu lehenengoa eta gaupasa egin nuen hura irakurtzen, eskutatik jaregin ezinik. Kontatzen zuena adina interesatu zitzaidan kontaera: esaldi laburrak, zehatzak, zuzenak, kiribilik gabeak, irakurleak lehenengoan jasotzen dituenak, trabatu eta atzera bueltaka ibili beharrik gabe. Uztapideren lan hori autobiografia da, bere bizitzako ibili eta gertakarien bilduma; irakurtzen da gizona aurrean hizketan balego bezala, tertulian. Ez dago hitz hanpaturik, ez dago ustezko dotoreziaren bilaketarik: xumea da kontakizuna. Eta Uztapidek ez zuen sermoirik botatzen! Atera nuen ondorioa izan zen bertsolariaren prosa estilo hark balio zuela kazetaritzarako ere. Komunikazioa bere soiltasunean eta gordinean. Mila aurpegi eta zertzeko modu dituen komunikazio hori.

Dinbi-danba, kartzela bateko ateak ixten direneko hots metaliko karraskaria. Zineman hamaika aldiz errepikatutako zarata. Kasu honetan, benetakoa da hots hori: Lannemezango presondegiko ateak dira. Hebentik elkarteak argitaratutako Musiheska CDan dator, eta atea pasatuta, espetxean bertan sartzen du entzulea bete-betean. Mixel Etxekopar musikari zuberotarrak 2008an ekimen bat jarri zuen martxan Lannemezanen: presoentzako musika ikastaroa. Urteen buruan, hainbat kanta sortu zituzten, eta emaitza hori da diskoan bildu dutena.

Didier Agerrek eta Vincent Gilles presoek ondutakoak dira grabazioko pieza gehienak, eta kartzelakideek osatutako bandak interpretatzen ditu. Tartean, espetxeratu batzuen eta haien hurbilekoen testigantzak daude. Diskoaren lagungarri, Etxekoparrek Musikartzela liburuan bildu du hamar urte luzez Lannemezanen izandako saioen kronika. Diskoa, Musiheska, hasi bezala bukatzen da, kartzelako ateen danbatekoekin, baina oraingoan kontrako zentzuan, musikari zuberotarrak deskribatzen duen bezala: «Lehen zatia da kanpotik barnera sartzea, ate, burdin hesi, portika, beste bat... Eta azkena bistan da, ateratzea, portika, burdin hesi, ate, beste ate, eta airea!».

Lannemezangoen antzekoak izango dira Poloniako Rzeswów presondegiko ate hotsak ere. Hilabete darama han Pablo Gonzalez kazetariak; irteerako zarata entzuteko beste bi hilabete geratzen zaizkio oraindik; hortik aurrera hamar urteko zigorraren mehatxua du gainean. Zein da arazoa? Pablo Gonzalezen kronikek gainditu egiten zuten Ukrainako gerrari buruz Mendebaldeko iturri ofizialek ematen duten ikuspegia. Hautsi egiten zuten NATOren saretik zabaltzen den eskema manikeoa.