Basoa erdi hutsik

Jadanik ez da euskaldun elebakarrik existitzen. Euskal Herrian behera egin du euskararen kale-erabilerak. Bilbo erdigunean, 48001, 48008, 48009, 48010 eta 48011 posta-kodeetan zaila da Euskal Herria topatzea. Ipar Euskal Herriko euskaldun guztiak (euskal hiztun izatearen zentzu zabalenean) San Mames Barrian kabitzen dira, eta saiakera eginda, 2.000 jarleku libre geratuko lirateke. Euskal probintziaz babestutako Gipuzkoan ere euskarak behera egin du azken bost urteetan. Baionan euskara bezainbeste entzuten da gaztelania, eta Iruñeko euskarak 1997ko egoera berean jarraitzen du. Eta lurralde guztietan daude euskara sustatzeko politiken aurka dauden herritarrak.

Gaur egun oraindik euskaraz ez dakiten umeak topatzen ditut jolastokietan. Gure hezkuntza sistemak ez du euskalduntzen, ez euskal hiztuntzen; eta hori salatzen den bakoitzean, euskararen aurkako edo zalantzazko jarrera dutenei arrazoi apur bat ematen diegula sentitzen dut.

Gazteen gehiengoak ez daki nor den Ruper Ordorika. Euskarazko musika ez da nahi gabe kontsumitzen; ez da irratietan entzuten. Euskarazko antzezkizun bakoitzeko halako hiru programatzen dira gaztelaniaz gutxienez, eta asko jota aretoaren herena betetzen da batez beste lehenengoetan. Euskarazko ikuskizunen egutegia eta ordutegia gaztelaniazkoen ondoren aukeratzen dira. Altxorraren uhartea edo Frankenstein, besteak beste, garestiagoa da euskaraz irakurtzea gaztelaniaz irakurtzea baino. Oso best-seller gutxi euskaratzen dira, eta egiten diren itzulpenon gehiengoa berandu samar egiten da. Arte Garaikideko erakusketa eta egitasmo gehienetan euskara kosmetikoa da, kontzeptualizazioan erabili ez den eskuorri edo/eta paneletako apaingarri legal hutsa, edo, onenean, proiektuari bukaeran jarritako izenaren hizkuntza. Eta euskarazko sorkuntzak sarritan ez dira kultura: euskara dira.

Adinekoen gehiengoak uste du ez dela gai BERRIA irakurri eta ulertzeko. Euskalkien eta batuaren arteko gerraren bake-ituna oraindik idatzi gabe dago. Euskal Herriko eskola gehienetan ez dute hitanoa irakasten; askotan ezabatu egiten dute aditzen taulatik. Publizitate eta komunikabideetako euskarak gaztelaniak jasan behar ez dituen akats ugari izaten ditu. Iragarkiak ez dira euskaraz pentsatzen. Asteburuan «hunkigarri» hatxe gabe idatzi zuten ETBko sareetan, eta «hainbat pertsonen» esan irratian. Gazteako txantxa eta ziri gehienak ez dira euskaraz. Gure umezaroko hizkuntza politikak marrazki bizidunen bidezko euskalduntzearekin sartutako gola historia da egungo telebistan. ETBk iaz %18 ordu gehiago ekoitzi zituen gaztelaniaz euskaraz baino; lerrook idazterakoan, ez dut gogoan noizkoa den helduentzat egindako euskarazko azken telesaila.

Euskara hizkuntza herdoildutzat saldu zuen Wall Street Journal-ek, eta askok egun sinesten du Unamunok edo Adolfo Suarezek, besteak beste, uste zutena egia dela, euskaran inbertitzen den txanpon oro gastua dela, ez inbertsioa. Egun ezin da MBA bat ikasi euskaraz. Euskarazko bideo-joko dibertigarririk existitzen bada nonbait, ez dago salgai. Euskaraz ez dugu apetecer edo molar aditzen parekorik; ez ditugu bereizten peligro eta riesgo, biak dira arriskuak. Inguruko hizkuntzen aldean, erresonantzia-kaxa gutxi ditugu. Euskarazko Wikipedian irakurtzen ditudan lau sarreratik batean zuzendu litekeen zerbait topatzen dut. Interneteko enpresa handiek muzin egiten diote euskarari, eta ez dugu hizkuntza babesteko legedirik garatzeko indarrik. Agintari izateko ez da euskaraz jakin behar. Euskararen aldeko azken ekimenek argaltzea dakarkidate burura: gaztelania 10 egunean ez «probatzeko» dieta eta ariketa fisikoa.

Hurrengo alean, basoa erdi beteta.