Urte bizia izan zen 2019a Euskal Herriko mugimendu feministarentzat, lan handikoa, mugarri ugari utzitakoa. Aurreko urteko Martxoaren 8ko planto deialdiak azaleratutako indarrari eta mobilizazio erraldoiei jarraipena eman zieten talde feministek iaz, baina hausnarketarako tartea ere hartu zuten. Batetik, greba feminista antolatu zuten Martxoaren 8an bigarrenez, aldarrikapen zehatzekin hornituz; eta bestetik, 11 urteren ondoren, Euskal Herriko V. Jardunaldi Feministak egin zituzten azaroan, Durangon (Bizkaia), mugimenduaren oinarriak, lehentasunak eta erronkak ezartzeko. Mugarri horiek utzitako korapiloak aztertu dituzte Amaia Zufiak, Cony Carranzak eta Josebe Iturriozek BERRIArekin.
Urrun geratzen da orain, baina bigarren greba feminista prestatzen hasi zenuten 2019a. Zer jauzi izan zen lehen grebatik bigarrenera?
AMAIA ZUFIA: Bigarren grebarako helburua zen mezu politikoan sakontzea eta sareak indartzea, bai tokian-tokian, bai feminismoaren barruan. Eta hor hainbat puntutan asmatu genuen. Lurralde esparrua finkatu genuen: lehen greban zalantza izan zen nork eta non deitua zen, baina bigarrenean gorputz propio bat eman genion, besteak beste dosier bat landu genuelako diagnostiko eta aldarrikapen zehatzak biltzeko, eta horrek Euskal Herriko mugimendua indartu zuen. Bestetik, denbora gehiago izan genuenez, auzoetan lan gehiago egin genuen, eta, ondorioz, oso deszentralizatua izan zen greba.
CONY CARRANZA: Nik lehen greba bete-betean bizi izan nuen, ezusteko guztiekin, barruak mugituta, baina bigarrenean momentu pertsonal gogor batean nengoen, eta ez nintzen buru-belarri ibili, baizik eta kideei laguntzen. Dena den, pozgarria izan zen ikustea emakume migratuek berriro presentzia hartu zutela, atzerritarren bulegoen aurrean edo zaintza lanen eremuan. Zirraragarria izan zen hainbeste jende ikustea, hainbeste konpromiso.
JOSEBE ITURRIOZ: Ni bi grebek harrapatu naute egoera pertsonal zailetan, eta batez ere kanpotik behatu ditut. Baina deigarria da herri honetan nolako gaitasuna dugun prozesu paraleloak kudeatzeko: bigarren grebaren garaian, Euskal Herriko jardunaldi feministak ere prestatzen ari ginen. Edonola ere, Martxoaren 8ak eta grebek agerian utzi dute gaur egun feminismoa ezinbestekoa dela agenda politikoan. Mobilizazio gaitasun itzela dugu, gainezka egiten duena; baina horrek ere badu beste irakurketa bat: gainezka egiten digu. Hortaz, orain mugimenduak birplanteatu behar ditu antolatzeko modu eta estrategia batzuk. Debate zahar batzuk berpizten ari baitira, adibidez, mugimendu feminista autonomoan daudenen eta ez daudenen inguruan: alderdi politikoetako eta sindikatuetako feministak beste leku bat eskatzen ari dira, antolatuta ez dauden hainbat feministak ere garrantzia hartu dute... Baina, aldi berean, kezkagarria da jende batek ez ulertzea zer den mugimendu feminista, eta zein diren mugimenduaren agenda, debateak...
A. ZUFIA: Bigarren greban, indar feministen metatzea ere sendotu zen, eta horrek agerian utzi zuen feminismoaren erradikaltasuna: kalera atera ginen lelo, aldarrikapen, protesta eta espazioaren erabilera oso erradikalekin. Gerora, grebek partaidetza premia kanalizatzen dute, baina galdera batzuk ere uzten dituzte: nola egituratuko dugun indar hori, nolako egiturak ditugun, zer baliabide dugun hori guztia sostengatzeko...
Hainbatetan aipatu duzue mugimendu feminista gai dela milaka emakume mobilizatzeko, baina, gero, talde feministen egiturak ez direla hain sendoak. Lehen grebaren ondoren ere nabarmendu zen indar berri hori egituratzeko beharra. Nola gorpuzten ari dira eztabaida horiek?
J. ITURRIOZ: Mugimendua antolatzeko moduak aldatzen ari dira. Batetik, koordinakundeen bidez antolatu izan ditugu Martxoaren 8ak eta Azaroaren 25ak, taldeak puntualki bilduz, baina duela bost urtetik gero eta gehiago ari gara lokalak partekatzen —Donostian, adibidez, Emakumeen Etxea—, eta lehenago puntualak ziren topagune horiek orain denbora gehiagoz erabiltzen ditugu, eta beste funtzio batzuk hartzen ari dira. Lehen, kolektibo feministek barrura begira funtzionatzen genuen, eta orain ematen du espazio politiko gehiago behar ditugula elkarrekin nahasteko. Eta, greben harira, hainbat lekutan batzar irekiak berreskuratu dira, 1980ko urteetan bezala; Donostiako Asanblada Feministara, adibidez, emakumeak indibidualki joaten dira, bestelako kolektiboetan egon gabe. Hortaz, egitura berriak eta elkargunerako espazioak sortzen ari dira. Baina hori guztia ez da grebekin hasi.
C. CARRANZA: Azken urteetan mugarri asko etorri dira kateatuta. Horregatik, aitortza bat egin behar zaio ibilbide historikoari: ukaezina da hor oinarri sendoak daudela. Halere, nik esango nuke kolektiboak kostu handia pagatzen ari garela: nola bideratu apustu hau, gure taldeen barnean egin behar diren prozesuak alboratu gabe? Nola lortu oreka hori? Zuen [euskal herritarren] izaerak asko markatu du mugimendu feminista: beti aurrera jarraitze hori; eta orain hausnarketa asko dauzkagu egiteko, pertsonalki eta kolektiboki, asko irakurtzeko, lasai hartzeko... Martxoaren 8an agian ez dugula grebarik egingo? Bada, zer ondo! Ez nuke ikusiko atzerapauso gisa, agian kaletik norberaren gela horretara joan behar dugu, geldialdi bat egitera, soseguz egotera. Akaso ez gaituzte ikusiko, baina horrek biziberritu egingo gaitu, zeren badago neke puntu bat.
J. ITURRIOZ: Militantzian ahaztuta daukagu autozaintza: norbera desagertu egiten da.
A. ZUFIA: Norbere bizitzako prozesuak eta erritmo kolektiboak elkarri egokitzen ikasi behar dugu. Baina mugimendua indartzeari begira, ez dut uste errezeta magikorik dagoenik. Giltzarriak betikoak dira: talde feminista autonomoak indartzea —auzitan egon daitezkeelako militantzia eredu berriekin—, bestelako espazioak sortzea —batzar irekiak, elkargunerako espazioak— partaidetza bideratzeko, eta hainbat arlotan lanean ari diren feministen ezagutza kolektibizatzea.
Feminismoa indartsu dago, baina olatu bakoitzak aurkako erreakzio patriarkal bat ekarri du. Halakorik ikusten duzue?
J. ITURRIOZ: Bai, eta hor erronka izango da autozaintza lehen lerroan jartzea, guri erasotzen hasiko baitira. 1990eko urteetako manifestazioetan denetarik esan genezakeen, eta ez zen ezer gertatzen, ez ginelako inportanteak; baina orain matxismoa antolatuta dago, eta gure kontra dator. Maila pertsonalean, nik bai, nik nabaritu dut bortizkeria areagotu egin dela, gorputz ageriki transgeneroa eta feminista naizen aldetik; eta beste gorputz batzuek ere sumatuko zuten, azalean beste kolore bat dutelako. Euskal Herria ez da oasi bat, baina zortea dugu, estatuko hirugarren indar bihurtu den patriarkatu antolatua ez dagoelako hemen oraingoz, baina hasi gara kalean estetika faxista ikusten, ohartzen ari gara jende askok gorroto gaituela eta, gainera, publiko egiten duela. Eta horri erantzuteko, aztertu beharko dugu zein diren bizirik irauteko ditugun aukerak, nola bizi ditzakegun gure bizitzak. Hori lotuta dago zaintzarekin, norbere zaintzarekin ez ezik, baita kolektiboarekin ere.
A. ZUFIA: Erreakzioa beste leku batzuetatik ere etorriko da, eta eraso bakoitzerako estrategia bat pentsatu beharko dugu. Zeren badago beste matxismo bat, sotilagoa, diskurtso politikoki zuzena ezagutzen duena, eta hori ere sumatzen ari gara, baita ezkerreko espazioetan ere. Ustezko abangoardia neomarxista batzuen atzean diskurtso antifeminista nabarmenak daude, xede dutenak emakumeen antolakuntza deslegitimatzea.
C. CARRANZA: Memoria berreskuratzeaz ari garenean, inportantea da nolabaiteko trebakuntza feminista bat egitea, halako nahasteak saihesteko. Ez naiz ari liburu pila bat irakurtzeaz, baina bai argi edukitzeaz oinarri batzuk, zerk hurbiltzen eta konprometitzen gaituen. Zeren orain mundu guztia baita feminista, eta ez naiz ni hasiko esaten nor den feminista eta nor ez, baina hor nahaste handia dago. Ildo nagusi batzuk argi izan behar dira, ez erortzeko feminismo light batean.
Euskal Herriko V. Jardunaldi Feministek eztabaidagai asko utzi dituzte. Une gazi eta gozo bana aukeratuko al zenukete?
A. ZUFIA: Une gozoa, niretzat, azken eguneko mahai nagusia izan zen, mugimendu feministaren egoerari buruzkoa: mugimendua bera gorpuztu zen han, erreferenteez eta aurrera begirakoez hitz egiten, eta bat eginda; zeren nire beldurretako bat izan baitzen ea tentsioek mugimendua zatituko ote zuten, baina ez: mugimenduak iraun du, elkarrekin aurrera egiteko prest. Eta, bestetik, oso garratza izan zen dekolonialitateari buruzko mahai nagusian gertatutakoa. Eztabaidaren txandan, andre batek euskal gatazkaren gaia ekarri zuen; jardunaldietan aipatu behar zen Euskal Herriak herri gisa jasan duen ukazioa eta asimilazioa, hizkuntzaren auzia, kartzelarena... baina ez dut uste une hori egokia zenik. Iruditzen zait mahai hartan entzutea eta interpelatuak izatea zegokigula, eta ez zela zapalkuntzen arteko lehian sartzeko unea.
J. ITURRIOZ: Nik buruan iltzatua dut dekolonialitate mahaia, eta 21 urteko neska beltz bat gu guztioi esaten: «Azkura eragiten badizue, ondo doa». Behar genuen kolpea eman ziguten; azkenean entzun ahal izan genuen emakume zuriekiko konplazientea ez zen diskurtso antikolonial bat, eta bai, azkura eragin behar zigun. Uste dut mugarria izan dela: jardunaldietako gai nagusia. Eta hortik dator une gazia ere: erantzuna. Diskurtso horiek hor egoteko hainbeste lan egin eta gero, zurien erantzuna lotsagarria izan zen, eta larriagotu egin zen gerora jakin genuenean hizlari bati eraso ziotela, segurua izan behar zuen espazio batean. Baina horri ere ondo erantzun zion antolakuntzak: talde guztiek bat egin genuen, eta inork ez zuen dudan jarri hura eraso arrazista bat izan zenik.
C. CARRANZA: [Mahai hartan hizlari aritu zen] Ni gauza batekin ez nago guztiz ados: gauzak esateko modu batzuk beste batzuk baino gehiago gustatzen zaizkit. Denok sentitu izan gara minduta gure pribilegioak onartu ditugunean, noski. Baina ni talde mistoetan aritu izan naiz, hemengo kideek ekarpen handiak egin dizkidate, ahizpatasun handia sentitu dut... eta mahai hartan izan ziren tonu batzuk ez nituen gustuko izan. Beste bide bat eginda gentozen, jasotzekoa eta ematekoa; nik zainduagoa izatea nahiko nukeen. Edonola ere, une eder asko izan ziren jardunaldietan. Zirrara berezia eragin zidan hainbeste gazte ikusteak: inurri lan itzela egin zuten, anonimoa, eta izugarri eskertzekoa da. Eta oso bidegabeak izan dira kexa batzuk; ez dute lan hori baloratu.
A. ZUFIA: Bai, ematen du etengabe ari garela sistema erreproduzitzen: zerk duen balioa eta zerk ez. Mundu guztia zegoen ponentziei adi, eta atzeko lan guztia ere kontuan hartzekoa da. Jende gehiena jarrera onez etorri zen, baina batzuk ibili ziren erreklamatzen Ryanairrekin ariko balira bezala. Harrituta geratu nintzen: jendea ez al da konturatu hau denon artean egiten ari garela lan militantearen bidez, ala kongresu batera bezala etorri da baten bat?
Dekolonialitateari buruzko mahaia aipatu duzue hirurek. Agerian geratu da eztabaida hori osatzeke dagoela, eta, gainera, erronketako bat aniztasun hori kudeatzea izango dela. Zein dira giltzarriak?
C. CARRANZA: Gai horrek arnasa luzea eskatuko du, eta prozesu konplexuak; guri hitza emateaz harago doa dekolonialitatea lantzea. Nik orain arte emakumeekin egin dudan lanean, oso ondo etorri zait migratuen arteko arrazakeria eta kolonialismoa ere lantzea, guk ere ikasita daukagun hori, kanpotik datorren arrazakeria hobeto identifikatzeko. Eta hausnarketa horiek espazio mistoetan egin nahi ditut, hemengo emakume zuriekin; Ituk zioenez, azkura eragiten du, bai, baina badute hori lantzeko ausardia eta umiltasuna. Esperientzia batzuk izan ditugu, adibidez, Bilgune Feministarekin, eta oso aberasgarria izan da min horiek lantzea, zaurien sakontasunaren arteko lehian sartu gabe, eta elkar sendatuz. Elkarrekin eraiki behar ditugu gogoeta horiek.
A. ZUFIA: Gakoetako bat da distantzia hartzea, norbere posizio zehatzetik urruntzea, harago begiratu ahal izateko eta besteekin enpatizatu ahal izateko, eta gero norbere pribilegioak landu ahal izateko, ez hainbeste errutik, baizik eta beste errealitate eta baldintza batzuk sortzeko. Eta garrantzitsua da zapaldumetroa saihestea: ez da bidezkoa norbaiti eskatzea ez dakit zenbat zapalkuntza pairatzea solaskide legitimoa izateko, baina, aldi berean, bakoitzak bere ardura hartu behar du bere gain. Eta zuriok espazioa utzi beharko dugu, beste subjektu batzuek har dezaten.
Mugimendua borroka identitarioetan katramilatzeko arriskurik al dago?
A. ZUFIA: Izan daiteke, baina saihets daiteke, zoru komuna eraikiz. Nahiz eta hori ez den hain erraza: joera dugu gure borroken collageak egiteko, eta ez hainbeste borrokak komunean eraikitzeko. Itziar Gandariasek dio denontzako etxe bat egiteko lehenik etxea ireki behar dela; ez jendea gonbidatu, baizik eta ahalbidetu etxe hori denona izatea, zeren agian norbaitek armairua lekuz aldatu nahi du, eta, horretarako, baldintzak jarri behar dira. Nire ustez, dekolonialitatearen begiradari adi jarraitu behar dugu, baina, aldi berean, euskal gatazkaren gaiarekin hari finez lotu behar dugu. Ezin dugu ahaztu, adibidez, hemengo jatorrizko hizkuntza jokoan dugula. Zer egin dezakegu borroka bat ala beste hautatu behar ez izateko? Zer kontzeptu erabili behar dugu hemen pairatzen dugun asimilazioa izendatzeko, migratuek jasaten dutenarekin parekatu gabe? Erronka handia dugu hor.
J. ITURRIOZ: Espazioak pentsatzen ditugunean ahalik eta zapalkuntza gehien kontuan hartuz, irekiagoak dira, eta hobeak. Adibidez: Emakumeen Mundu Martxaren prozesu batzuetan, hizkuntza eta kultura aniztasun handia izanda ere, askoz gehiago zaindu da euskararen erabilera, hemengo zuriek gidatutako hainbat prozesutan baino. Zapalkuntza asko ditugu inguruan, baina ezin gara borroka identitarioetan sartu: kontua ez da zer gorputz den biktima handiena, nork sufritzen duen gehien edo nork duen ordezkaritasun handiagoa, baizik eta zapalkuntzen arteko loturak identifikatzea eta beste zapalkuntza moldeei erreparatzea. Azkenik, aldarrikatu nahi nuke akatsak egiteko eskubidea: kritikak jasotzeko prest egon behar dugu, eta desadostasunetatik eta gatazketatik ikasteko; akatsak aitortzea oso lagungarria da.
Eta aurrera begira, zer? Martxoaren 8az harago, zer lehentasun du mugimendu feministak? Agendarik ba al du?
A. ZUFIA: Durangon askotan aipatu zen agenda komun bat behar dugula: bigarren grebarako landu genuen dosierra oinarri sendoa da, apurka lehentasunak ezartzeko. Eta eragiten hasteko; zeren feministak oso kezkatuta baikaude gure koherentziarekin, baina boterean daudenak lasai daude: guk beharrezkotzat dugun deserosotasun hori botere eremuetara eta erabakiguneetara ere proiektatu behar dugu.
C. CARRANZA: Adi egon behar dugu, jende batek banatuta nahi gaituelako. Ildo horretan, txalogarria da Durangon prostituzioaren eztabaidan gertatutakoa: gai horrek leku askotan hainbeste haustura eragin dituenean, hemen gai izan gara mahai bat osatzeko ikuspegi diferenteekin eta eztabaidatzeko. Hortik segitu behar dugu: aniztasunak josiz.
J. ITURRIOZ: Erronka da nola izan indar bat garai hauetan. Hor badago eztabaida zahar bat, baina, nire ustez, Martxoaren 8ak hartutako dimentsioak egitura egonkorragoak eskatzen ditu: mugimendu feminista autonomoak estruktura kolektiboak behar ditu, denboran iraungo dutenak, langileekin, prozesu kolektiboak bideratuko dituztenak, intzidentzia politikoa egingo dutenak... Estruktura alternatibo bat, alderdi politikoen logika gaindituko duena. Neuk ere ez dakit ondo zer; baina iruditzen zait feminismoa izan daitekeela identitateez eta alderdiez harago joango den plataforma.
