«Zientziaren dibulgazioa kultuko fenomeno bihurtzea lortu dugu»

Bibalbioen ikerketan adituak, Juan Ignacio Perez Iglesias fisiologiako katedradunak (Salamanca, Espainia, 1960), mantal zuria utzi, eta kudeaketaren arlora bideratu zuen bere ibilbidea. Lau urtean, EHUko errektorea izan zen, eta, orain, EHUko Kultura Zientifikoko Katedra zuzentzen du. Irailaren 14tik 24ra egin dira Bizkaia Zientzia Plaza jardunaldiak, eta horien prestaketan buru-belarri izan da azken asteotan.

Bizkaia Zientzia Plaza jardunaldiak bukatu berri dituzue. Zer-nolako harrera izan dute?

Parte hartzeari zein edukiei dagokienez, oso pozik gaude. Bilbon izan gara, baina kanpora ere atera gara. Orain arte, oso gauza gutxi egin ditugu Bilbotik kanpo.Lehen egunean, bakarrizketak biltzen dituen Ciencia Show ekimenean ehun lagun inguru izan ziren. Arratsaldeko Naukas Pro egiteko, berriz, 250 lagunentzako aretoa geneukan, eta tamalez ehun bat pertsona kanpoan geratu ziren. Naukas Kids ere, haurrei begira antolatua, gainezka egon zen. Science+ izan da jende gutxien bildu duena, baina bertan parte hartu duen jendea oso pozik azaldu da. Azken hori berez ez da dibulgazioa izan, zientzia karrera batean hasten direnei euren ibilbide profesionalari buruzko informazioa emateko gunea baizik. Zientzian, enpresa munduan, negozio editorialean edota kazetaritza zientifikoan, esaterako. Azkenik, Jakinduriek mundue erreko dau izeneko bertso-zientziako ekitaldiko lau emanaldiekin ere oso pozik gaude. Ondarroan, Getxon, Igorren eta Bilbon izan dira.

Urteroko saio garrantzitsuena Naukas da. Harrera bikaina izaten du publikoari eta parte hartzaileei dagokienez. Ezagutzen ez dutenei, nola azalduko zenieke zertan datzan?

Hamar minutuko hitzaldi laburrez osatutako ekitaldia da. Aurten, seigarrenez egin dugu. Orain arte Bizkaia aretoan egiten genuen, 450 lagun artatzeko moduko gela batean; baina motz gelditu zitzaigun, eta, aurten, Euskalduna jauregian egin dugu. Hala ere, ezin genuen pentsatu ia 2.000 lagun izatera helduko ginenik, gehienezko edukieratik gertu, alegia. Estatu osotik etortzen da jendea, eta batzuk kanpotik ere bai. Hitzaldi bakoitzak bere estiloa dauka, baina, nire ustez, gehienak dira interesgarriak. Hitzaldi laburrez osatutako formatua jendea erakartzeko gakoetako bat da. Finean, hitzaldi zehatz bat ez baduzu gustuko, berehala izango duzu hurrengo hitzaldia.

Zein da, zure iritzian, Naukasek daukan arrakastaren arrazoi nagusia?

Berez, hamar minutuan ezin da ezertan sakondu, baina arreta pizteko gai den istorio bat kontatzeko aukera badago. Istorio borobilak dira, hasiera, garapena eta bukaera dituztenak.

Gaiak arreta pizteko modukoak izan ohi dira...

Hori da asmoa. Batzuk, bereziki, bikainak dira. Adibidez, niri aurten azken hitzaldia gelditu zait gogoan. Sergio Perez Acebronek eman du, eta minbiziari buruzkoa izan da. Funtsean, planteatu du gizaki guztiok minbizia dugula... Eta egia da, hori gure garapenaren logikari dagokio eta. Zelulak ugaltzeko zein ehunak sortzeko mekanismoek horretara garamatzate, ezinbestean. Denok garatuko dugu noizbait minbizi bat... Batetik, horrek gaia arintzeko balio du, baina, bestetik, hunkigarria da horretaz kontzientzia izatea ere.

Jende asko bildu da...

Urtero, jende gehiago etortzen da. Fenomeno berezia bihurtu da, garai bateko kontzertuak bezala; kultuko fenomenoa izatea lortu dugu. Jende asko dator, etorri behar delako; erromesaldi moduko bat da, erritual baten antzera.

Halakoek nabarmentzen dute oso garrantzitsua dela zientzia arloan jantzita dagoen gizarte bat. Eta hainbat galdera oroitarazten dituzte, etorkizunean argitu beharrekoak. Nork hartu behar ditu zientziaren inguruko erabakiak? Zientzialariek, gizarteak ala politikariek?

Tira, galdera hori erantzuteko mintegi oso bat behar da. Argi daukat zientzialariek beti izan behar dutela aukera nahi duten arloan lan egiteko, jakin-mina ezagutzaren motorra delako. Bestetik, erabaki politikoak ere hartu behar dira, herriaren ordezkari diren politikarien bitartez. Estrategikotzat jotzen diren lerroetan, bederen. Demagun, esaterako, Euskal Herrian marea-energia edo nekazaritza sektore zehatz bat estrategikotzat jotzen direla. Gobernuarentzat zilegi da horietara baliabide gehiago bideratzea; zientzialariek erabakiko dute sektore horietan lan egin nahi duten ala ez, baina argi izango dute arlo estrategiko horietan lan egiteko aukera gehiago izango dutela. Herriak ere parte hartu behar du, noski, baina tentuz ibili behar da horretan. Ni ziur nago oraintxe bertan kalera jaitsi eta inkesta bat egiten badugu jende gehienak oso sektore zehatzetan inbertitzea proposatuko lukeela: minbizia, janaria, ingurumena... baina oinarrizko zientzia kanpoan geldituko litzateke, eta hori arriskutsua da, ikerketa hori akabatzeko aukera emango lukeelako.

Iritzi publikoaren nahiak aipatu dituzu. Euskal Herriko zenbait ikerketa zentrotan transgenikoen inguruan ez ikertzea hartu da irizpidetzat. Hori ere ez al da iritzi publikoaren araberako erabaki politiko bat?

Bai, egia da, eta hor arazo handi bat daukagu. Munduko toki askotan transgenikoen inguruan ikertzen ari dira, normaltasunez. Noizbait, arazoren bat konpontzeko, transgeniko baten beharra izango dugu seguruenera, baina teknologia hori ez dugu garatua izango Euskal Herrian, eta kanpoan erosi beharko dugu.

Kultura zientifikoa zabaltzeko beharra dago, baina nola egin hori? Nola zuzendu era egokian baina larregi sinplifikatu gabe?

Gizarte osoari zuzendu behar zaio komunikazioa. Inkesten arabera, populazioaren %15ari interesatzen zaio zientzia; hori ez da gutxi, eta jende horren gose informatiboa ase beharra dago. Baina gainerakoez ezin gara ahaztu. Nire lagun batek esan ohi duen bezala, horiekin «segadak» erabili behar dira. Irratia bereziki ona da horretarako, magazin askotan tarte txikiak daudelako eta jendea edonon harrapatzen duzulako, gutxien espero duen momentuan. Zientzia gai erakargarriak era ulergarrian helarazi behar zaizkie orduan. Bestetik, zientzialariak daude, eta horiek ere zientzia komunikazioaren beharra dute. Bi mutur horien artean, zientzia gustuko ez dutenen eta zientzialarien artean, espektro zabala dago, eta hor ere komunikazioa erabili behar da.

Zientzialari guztiek beti komunikatu behar dute, halabeharrez?

Guztiek agian ez, baina talde bakoitzean gutxienez ikertzaile batek zientzia komunikatu behar duela esango nuke. Gero, zientziaren arloko komunikazioaren profesionalak ere badira, noski, eta horiengana jo beharra dago. Dena dela, komunikatzen trebatzea oso erabilgarri eta aberasgarria da. Nik neuk badakit, adibidez, dibulgazioan aritzen naizen unetik gauzak hobeto azaltzen ditudala. Aurkikuntzak komunikatzea zientziaren berezko balio normatiboa da. Zientzia, definizioz, jakinarazi egin behar da, aurkikuntzak kontrastatu behar direlako. Ezin bada kontrastatu, ez da zientifikoa. Adibidez, arlo militarrean egiten den ikerkuntza sekretupean egiten da. Beraz, nik ez nioke zientzia deituko. Beste zerbait izango da, baina ez zientzia.