«Zer-nolako aniztasuna daukagun, zer-nolako ahalmena: itzela da»

«Piztutako pospoloak». Metafora horrekin deskribatzen ditu Peru Magdalena idazle eta diziplina anitzeko sortzaileak (Abadiño, Bizkaia, 1980) Gu euskahaldunak gara dokumentalean bildutako bizipen asko. Hemeretzi lagunen testigantzak dira, eta kontatzen dute euskararen gaineko kontzientzia nola eta zergatik piztu zitzaien. Dokumentalaren gidoia egitea eta zuzentzea esperientzia aparta izan dela dio Magdalenak, batez ere, Korrikaren abaroan egin delako. «Badauka zerbait ez dakiguna ondo azaltzen, baina oso-oso berezia da, indartsua; oinarrizko zerbait pizten du gu guztiongan».

Euskahaldun leloak ardaztutako bidean, euskaldunen ahalduntzearen inguruko gogoeta sustatu nahi du aurten AEK-k Korrikarekin, eta horrexetan jarri duzue indarra dokumentalean ere. Zer ekarpen egin du?

Erakutsi nahi izan dugu elkarrizketatuek noiz sentitu zuten euskaraz bizitzen hasteko beharra, askotan prozesu bat dagoelako hor atzean. Eta erakutsi dugu nola hasi ziren galdetzen beren buruari zertan ari ziren erdaraz bizitzen... Askotan, oso anekdota bereziak daude horrelakoen atzean; akaso, norbaitek zerbait esan ziela, eta orduan konturatu zirela egoeraz. Hemeretzi bizipenetan, asko eta asko, ahaldundu egin dira; modu pertsonal batean, ia existentzialki, hartu dute izan nahi dutenaren gidaritza. Kexuan eta negarrean ito gabe askoz ere mesedegarriagoa da, jarrera moduan, norbera ahalduntzea eta ardura zaizkion gaietan botere hori hartzea. Eta euskararen alorrean ere, kexuan bakarrik ibili beharrean, bada garaia hemen gaude, halako gara, eta gero gehiago izan nahi dugula esateko.

Adin, jatorri, ofizio eta pentsamolde askotako jendea agertzen da dokumentalean. Guztien jabekuntza prozesuan antzekoa den elementurik ba al da?

Bai, batzen dituena da momentu jakin batean pospolo bat piztu zaiela guztiei. Gero bakoitzak bere sua dauka, bere kolorekoa, bere tankerakoa; baina, denei piztu zaie pospoloa. Dokumentalean zenbait badira, esaterako, kontatzen dutenak euskaldunak izan arren kontzientziarik gabe bizi izan zirela hainbat urtez, eta kontzientzia hartu zutenean jabetu zirela zuten altxorraz. Edo badira euskaldunak ez zirenak, baina ingurune euskaldun batean bizi zirenak, eta halako batean pospoloa piztu zitzaienak. Zenbaitetan pizte hori desafio bat da, edo kontzientzia hartze bat. Betiere, barrutik edo kanpotik etorritako eraginekin, zerbait piztu da.

Euskararen inguruko su horren jabe diren emakume eta gizonen aniztasuna erakusteko moduko izenak hautatu ziren dokumentalerako. Zein ekarpen egiten du, zure ustez, alde horretatik?

Kultura bat ordezkatzen ari dira pertsona horiek, eta aniztasun horrek erakusten du, hain zuzen ere, gure kulturaren aniztasuna; askotan erakutsi gura izaten digute gure kultura zerbait itxia eta tradizionala dela. Eta jabetzen zarenean zer-nolako aniztasuna daukagun, zer-nolako ahalmena, benetan itzela da. Horregatik, mugatutako ikuspegiei erakutsi nahi izan diegu oker daudela.

Jasotako bizipenen artean, zein nabarmenduko zenituzke?

Esate baterako, Jose Angel Iribar Athleticeko atezain izandakoak kontatu zuen txikitan —frankismoa zen— aitak eskolaz aldatu zuela; beste ikastetxe batera eraman zuela han bazegoelako irakasle bat euskarazko kantuak-eta irakasten zituena eta bota egin behar zutena, eta, elkartasun moduan, hara eraman zuen semea. Eta gizona hain pozik jarri zen, txango bat antolatu zuela mendira; eta txango hartan, inor ezagutzen ez zuela-eta, atezain hasi zen Iribar. Egun berean, beraz, atezain hasi, eta euskal munduarekiko kontzienteki egindako lehenbiziko hurbilketa egin zituen. Orobat, hortxe da Pirritx pailazoa [Aiora Zulaika] ere, kontatzen duenean, halako batean, konturatu zela altxorbat zuela, altxor hori ezpainetan loratzen dela, eta altxorhorren transmisioan jarraitu nahi zuela, jada horren inguruko kontzientzia hartuta.