«Udalekuetako jolasen artean txertatu dugu 'ahobizi' izatea»

Euskararen erabilerarekin lotuta, lan ugari egindakoa da nerabeen eta gurasoen esparruan Iñaki Eizmendi gizarte hezitzailea (Lasarte-Oria, Gipuzkoa, 1973). Ebete aholkularitzako kidea da. Eusko Jaurlaritzak bultzatutako Mingaina dantzan proiektua bideratzen ari da: udalekuetan euskararen erabilera areagotu nahi dute. Bi urtean proba pilotuak egin ondoren, Gipuzkoako ohiko udalekuetan hasi dira ezartzen. Bi urteko bidea liburuxka batean bildu dute, eta helburu dute ohiko udalekuetara zabaltzea neurri horiek.

Bi urtez proba pilotuak egin dituzue, toki desberdineko ikasleak udalekuetan nahastuta. Esperotako emaitzak jaso dituzue?

Ez da izan espero gabekorik. Erabileran eragiteko estrategiak garatzea izan dugu ardatza, ez hainbeste udaleku horietan zenbateko erabilera lortu den. Lehendik eginak zeuden hainbat gauza, eta gure helburua izan da ezaugarri jakin batzuetako udalekuak antolatzea, estrategia horiek probatzea, eta ondorio batzuk lortzea.

Aisialdiarekin lotutako esparruetan, hezitzaileei begiratu ohi diete maiz. Eragin handia dute?

Bai, oso handia. Arreta nagusia hezitzaileengan jarri dugu, baina planteamendua aldatuta. Askotan, kosta egiten zaigu ulertzea zein den egoera: zergatik hainbat nerabek erdararako joera duten, eta horren aurrean hezitzaileak zer jarrera hartu behar duen. Horretan jarri dugu arreta handia: lagundu nahi izatea, hezitzaile berritsuaren figura erabiltzea, nerabeei ahalegina eskatzea baina zaintzea, indargarri onak ematea...

«Egizu euskaraz» esatetik haragokoa da hezitzaileen zeregina.

Hezitzaile berritsuaren ideia dezente garatu dugu: elkarrizketa asko sortu, tartean sartu, animatu... Udaleku batzuetan planteamendua ezin da izan hau esatea: «Gehiago egin behar duzu euskaraz». Baizik eta hau: «Badakizu gustatuko litzaidakeela zuk euskaraz gehiago egitea». Eskatu ahalegina, baina ez bota errurik. Hezitzaileekin hori landu dugu, eta une jakin batzuekin lotu; adibidez, jantokiarekin eta ibilaldiarekin. Aurreikusi dugu zer egoera sor litezkeen —batzuek euskaraz egingo dutela, eta besteek, ez; nahastean zer egingo duten, hezitzaileak daudenean nola jokatuko duten...—, eta nola jokatu pentsatu dugu: oso era kontzientean jokatu, eta zer ondorio duen ikusi.

Gaitasunarekin eta ohiturarekin dago lotua gaztelaniarako joera?

Denetik dago, baina testuinguru askotan, gehienen etxeko hizkuntza gaztelania da, baita kaleko hizkuntza nagusia ere. Testuinguru euskaldunetan edo euskara etxean jaso dutenen kasuan ere gaztelania da gizarteko hizkuntza indartsua —telebista, erreferenteak...—, eta, helduen artean bezala, oso ohikoa da gaztelaniarako joera.

Nerabeen erabilerari dagokionez, eskoletan sumatu dute joera bat: nerabeek gehiago egiten dute euskaraz irakasleekin eta ikasgelan. Udalekuetan ere bai?

Bai. Gehiago egiten dute hezitzailea tartean dagoenean, eta urrunago dagoenean, gutxiago. Logikoa da. Hezitzaileen estrategiaz gain, erabili ditugu gehiago. Adibidez, programazioko jardunetan: hizkuntza jolasak, hizkuntza erabiltzea ezinbestekoa den dinamikak... Horiek programazioan ondo txertatzen baditugu, oso lagungarriak dira, jarduera hori euskaraz egin behar delako. Hezitzailearen osagarri, oso tresna onak dira. Lehendik eginak daude tresnak, eta saiatu gara udalekuen programazioan ondo txertatzen.

Eusle metodologia probatzen ere aritu zarete. Ahobizi rolak funtzionatu du nerabeekin ere?

Ez dugu borobildu oraindik, baina hurbiltzen ari gara. Tresna gisa oso interesgarria da, baina moldaketak behar ditu. Udalekuez ari gara, aisiaz, eta ezin ditugu planteatu Euskaraldian bezala ahobizi eta belarriprest rolak. Oso instituzionala litzateke. Planteamendua da jolasen artean txertatzea ahobizi izatea. Adibidez, Zarautzen: piratak izango dira batzuk, eta besteak, laguntzaileak; piratek adabaki bat dute begian, kojoka ibiltzen dira, eta euskaraz egiten dute. Saiatu behar dute denbora tarte horretan hori betetzen, eta ahobizi izatea jolasaren parte da. Ondorio politak ikusi ditugu.

Sare sozialetan ere egin duzue ahalegina. Zertan dute eragina?

Ahalegin berezia egin genuen iaz. Nerabeei esaten diegu euskaraz erabili beharko lituzketela. Pentsatu genuen udalekuak eta sare sozialak batzea. Bideoak grabatzen zituzten, eta sare sozialetanjartzen. Iruditzen zaigu inportantea dela bai programazioan euskaraz egitea ezinbesteko den jarduerak sartzeko, bai sare sozialen jarduna euskararekin lotzeko.

Ohiko udalekuetara hedatu dituzue estrategia horiek. Egokitzapena eskatu du aldaketak?

Ahalegina eskatzen du. Proba pilotuak egitean kontuan hartzen genuen egoera: testuinguru soziolinguistikoa, etxeko hizkuntza... Hori orokortzea ezinezkoa da. Zailtasun handienetako bat da testuinguru euskaldunetakoak eta erdaldunetakoak nahastea: erdaldunetakoak askoz gehiago dira. Proiektu pilotuak ezin dira orokortu, beraz. Landutako estrategiak ohiko udalekuetara eramango ditugu, baina lanketa aldatu egin behar da: astebeteko txandak dira, talde handiagoak, testuinguru guztietakoak nahastuta daude eta ez dugu horri buruzko informaziorik, programazioak egin xamar daude... Baina hezitzaileek oso jarrera ona dute.

Nerabe askok eskolan soilik egiten dute euskaraz, eta eskolarekin lotzen dute euskara. Lotura hori haustea da xedeetako bat?

Aisialdiaren helburua hori da. Iaz, bi proba egin genituen: batean, testuinguru euskaldunekoak eta erdaldunekoak nahastuta; bestean, erdiak baino gehiagok etxeko hizkuntza euskara dutenak jarrita —baina, finean, gehienak nahiko testuinguru erdaldunetakoak ziren, eta hala moduzko hizkuntza ohiturak zituzten—. Txanda horretan gehienen sentsazioa zen espero baino gehiago erabili zutela euskara, eroso sentitu zirela, ondo pasatu zutela. Oso sentipen onekin lotu zuten. Hori da udalekuetan lor dezakegun gauza indartsuenetako bat: euskara asko erabili izanaren sentipena —beharbada, guretzat ez zuten horrenbeste erabili—, eta bizipen onekin lotzea.

Behin udalekuak amaituta, eusten diote euskarari beren artean?

Ez dugu aztertu. Oraingoak astebeteko udalekuak dira, eta askok ez diote erlazioari eutsiko. Momentukoa aztertu dugu gehiago.

Gurasoekin saio asko egin dituzu euskararen erabileraren harira. Zer rol dute kasu honetan?

Probetan, bilerak egin ditugu haiekin, eta planteatu diegu zer mezu eman seme-alabei. Garrantzi nabarmena daukate gurasoek, eta gutxienez mezu egokiak ematea dagokie: interesa erakustea, jarrera egokia izatea, jarraitzea, zer moduz egon diren galdetzea... Oso inportantea da hori.