Tokiko esperientziak ardatz nazionalera uztartuz

Burujabetzak lelopean, herrigintzatik eta udalgintzatik sortutako proiektuez aritu dira asteburuan Hernanin (Gipuzkoa). Hizlarien artean izan dira Jule Goikoetxea EHUko irakaslea (Donostia, 1981) eta Mireia Vehi CUPeko kidea (Vilafant, Herrialde Katalanak, 1985). Burujabetza aldarrikatzearen garrantziaz aritu ziren oholtza gainean, eta gaiaren inguruan sakondu dute BERRIArekin, behetik eragitearen eta ahalegin horiek proiektu nazional baten pean kokatzearen garrantzia hizpide.

Zuen hitzaldietan aipatu zenuten burujabetza kontzeptua aldatuz joan dela. Beraz, zer ulertu behar dugu egun burujabetzaz ari garenean?

JULE GOIKOETXEA: Kontuan hartu behar dugu, lehenik eta behin, subiranotasun kontzeptuan izan diren aldaketek lotura daukatela errealitatean izan direnekin; gure egoera ekonomikoan, sistema produktiboetan eta sistema politikoetan. Beraz, uste dut egun badaukagula subiranotasunaren eta burujabetzaren inguruko diskurtso askoz ere integralagoa, ulertzen dugulako subiranotasuna burujabetza dela, eta burujabetzak esan nahi duela geure burua eta gure komunitatea gobernatzeko gaitasuna izatea. Beraz, subiranotasuna gaitasun politikoekin lotu behar da, eta hor barruan sartu subiranotasun guztiak: elikadura, teknologikoa...

MIREIA VEHI: Batetik, badu lotura independentzia politikoarekin, eta, beraz, estatu bat izateko gaitasunarekin. Baina boterearekin ere badu zerikusia burujabetzak: ekonomikoa, norbera gobernatzekoa... Eta, korporazio handien interesekin konprometitua dagoen Europako Batasunaren eta interes horiei zein aristokrazia propioari lotutako Espainiako Erreinuaren markoan, subiranotasunak gatazka ere badakar. Euskal Herriko eta Herrialde Katalanetako testuinguruetan, erronka da gatazkari irmotasunez aurre egingo dioten mugimendu politikoak eraikitzea, bere jendearentzat gobernatzeko gaitasuna harramazkatuko duten erakundeak eraikitzeko. Esaterako, lehia askearen legeari dagokionez, gatazka gakoan EBri zera planteatuko dioten proiektuak nahi ditugu, legeak egin nahi ditugula inbertsio funtsek etxebizitzak ez erosteko.

Burujabetza formala eta materiala ezberdindu dituzue, eta azken hori jo duzue benetako burujabetza baterako bide gisa.

GOIKOETXEA: Kontua da transformazio bat gertatzen ari dela, eta subiranotasun popularra estatura pasatzea gaur egun ezinezkoa dela; blokeatuta dago. Hain zuzen ere, pribatizazio prozesu batean gaudelako. Espazio global bat sortzen ari da, eta espazio global horrek subiranotasun formala txikitzen du. Nahiz eta estatu propio bat eduki formalki, ez bazara materialki burujabe, ezin duzu burujabe izan. Horregatik esaten dugu burujabetza materiala sektore askotan landu daitekeela. Esaterako, digitalizazioarekin lotuta, plataforma publikoak sortzea, ekonomia digitalizatzeko publikoki.

Nondik ekin behar zaio burujabetza material hori bereganatzeari?

GOIKOETXEA: Udalgintzak rol oso garrantzitsua duela uste dut. Sortu dira orain dauzkagun tresnekin subiranotasun materiala aurrera eramateko proiektuak, eta helburua da botere gehiago lortzea eredu publiko-komunitario horrekin. Boterea bat-batean hartzea oso zaila da, baina udalen arteko sare bat egin dezakezu, non gauza pila bat materialki lor ditzakezun.

VEHI: Subiranotasun esperientzia jakinak proiektu nazional baten barruan kokatu behar dira, anekdota huts izan ez daitezen. Eta bada beste kontu bat, agian sinbolikoagoa, baina estaturik gabeko nazioen eta proiektu politiko iraultzaileen markoan garrantzitsua da: subiranotasunak eta proiektu nazionalak afera posible eta desiragarri gisa planteatzea; subiranotasun material eta formalak eraikitzearen garrantziaren gaineko gatazka sinbolikoa planteatzea. Horrek kapitalismo harrapakari honen beste ondorioetako bati aurre egiten dio: subjektibitatean antropologia neoliberala sortzeari. Bestela, ezkerreko botoa eskatzerakoan, jendeari eskatzen ari gara euren bizitza pribatuetan portatzen ez diren bezala portatzeko. Hori hautsi behar da, subjektibitate kooperatibo eta alternatibo bat eraikiz.

GOIKOETXEA: Eta jendeak ulertzea subiranotasun materialaz ari garenean esan nahi dela ur garbia eta jakiak lortzeko aukera izatea, aire garbia arnastekoa, osasuna izatekoa... Gaitasun politikoak dira. Ez bazaude osasuntsu, ez badaukazu hezkuntzarik, ezin zara zure nahien eta proiektu kolektiboen alde borrokatu, ezin zara zu gobernatu, ezta komunitatea ere. Hori da subiranotasun materiala. Hori lortzen badugu, bagoaz, baimenik eskatu gabe.

Maila lokalean egiten ari diren lanak, kooperatibena... jorratu dira jardunaldietan. Zer eskaintzen dute halako espazioek?

VEHI: Badaude bi kontu halako topaketetan eta udalgintzaz zein subiranotasunaz aritzean. Bat da azpikoen elkar hartzea: elkar aitortzea, ikustea jende gehiago ari dela proiektu nazional alternatibo bat pentsatzen. Bestea, berriz, kapitalismoari aurre egiteko eredu alternatibo bat planteatzeko gaitasuna serio jorratu nahi badugu, pentsatu eta asmatu egin behar dela, botere instituzionaletik ateak eta leihoak irekitzeko lan egin behar dela. Hori ez da hautagaitza munizipalistekin soilik egiten, baizik eta saiakerak eta akatsak egiten. Beste aldean daude botere guztiak. Beraz, halako elkar hartzeak garrantzitsuak dira mundu berri bat asmatzeko: ea nola lehiatuko dugun boterea, eta zer egingo dugun guk boterea exekutatzeko.

Adierazi zenuten zuen mahai inguruan. Alternatiba hori ez bada ezkerretik posible egiten, eskuin muturrak egin dezake.

VEHI: Europako Batasunari begiratzea besterik ez dago. Eskuin muturra ari da inpugnatzen planteamendu ankerrekin EB. Ez dago Europako ezker erradikalik hori egiten, eta zuk hartzen ez dituzun espazio politikoak beste batek hartuko ditu beti.

GOIKOETXEA: Egia da beldur bat badagoela, paralisi moduko bat ezkerreko esaten zaien alderdien artean. Baina Europa mailan antolatzeko eta neurri erradikalak hartzen hasteko garaia da. Ezkerrak bizkor ibili behar du; bestela, hamarkada gogorrak izango ditugu.

Espainiako Estatuaren kasuan, ezkerreko alderdi independentisten esku dago inpugnazio hori bideratzea?

VEHI: Ez da alderdi independentisten kontua soilik. Esaterako, Kataluniako ezker independentistak kritika bat egin dionean Espainiako ezkerrari, ez dio egiten espainiarra izateagatik, baizik eta uste dugulako elite aldaketa baten antza duen eredu baten alde ari direla, eta ez demokratizatzeko eraldaketa sakon baten alde. Alde horretatik, ezker independentisten planteamendu politikoek katalanentzat eta euskal herritarrentzat, baina baita espainiarrentzat ere, arazo den estatu bat inpugnatzen dute. Gure funtzioa ez da Espainia demokratizatzea edo salbatzea, baina, de facto, ezker independentistaren planteamendu politikoak demokratizatzaileak dira espainiarrentzat ere.

GOIKOETXEA: Gainera, Espainiako ezkerraren ezkerrean dagoen ezkerra diskurtso subiranistekin eratzen ari da. Euskal Herria, Katalunia eta Galiziakoa badakigu, baina hor daude Andaluzia, Asturias... Gizarteratzen ari da sistema aldatu behar dela, eta norbere lurraldetik egin behar dela, bestela ezinezkoa baita inolako subiranotasunik izatea.

VEHI: Azken hauteskundeetako emaitzei erreparatuz gero, proiektu nazional artikulatu bat dagoen lekuan eskuin muturrak boto gutxiago ditu. Hau da, proiektu independentista artikulatuak ez dira alternatiba politiko bat bakarrik, baita galga bat ere planteamendu erreakzionarioei.

GOIKOETXEA: Podemosekin eta Sumarrekin ikusi dugu ezkerrak ez badaude lurraldeari atxikita ez dutela balio; souffle-en moduan husten dira.

VEHI: Zuk ezin duzu Espainiako estatua bezalako dispositibo politiko batean esku hartu mugimendu artikulatu bat eta kalean tentsioa eragingo duen gatazka bat izan gabe. Jan egiten zaituzte. Gakoa ez da Podemos ez dela ezkerrekoa, baizik eta mugimendurik izan gabe joan direla estatua demokratizatzera. Hori ezinezkoa da, indar korrelazioak oso eskuinera daudelako. Horregatik da garrantzitsua subiranotasuna, gatazka eta herri antolakuntza lurraldetzea.

Subiranotasun falta hizpide, ikusi dugu, besteak beste, nola jardun duten auzitegiek euskara lehenesten duten legeen kontra.

VEHI: Espainiako Estatua obsesionatuta dago dibertsitatearekin. Espainolismoa, identitate politiko gisa, eurek ulertzen duten espainiar nazioaren ideia monolitikoaren gainean eraikita dago; dibertsitate orori egiten dio eraso. Euskal Herrian gertatzen ari dena Katalunian ikusi dugu murgiltze ereduarekin. Arrakastatsua da haurren sozializazioa unibertsalizatzeko, baina Kataluniako Justizia Auzitegi Nagusia obsesionatuta dago gaia horrekin. Proiektu politiko espainolistaren parte da.

GOIKOETXEA: Bi ohar: batetik, pozten naiz gazteek ere egiten dutelako euskararen aldarria, eta ongizatearekin eta subiranotasunarekin lotu delako, proiektu integral moduan. Alegia, zeure burua ezin duzu gobernatu ezin baduzu zure hizkuntzan bizi; bestetik, Espainiak oso argi erakusten du proiektu inperialista bat dela, eta Espainia ezin dela demokratizatu lurralde terminoetan, jakobinoak direlako. Eta datozen urteetan bortitzagoa izango da segur aski. Ildo horretan, berriro ere lehen lerroan jarriko da lurraldetasunaren auzia; zer esanik ez PPk eta Voxek irabazten badute. Horretarako prest egon behar dugu, diskurtso eta marko integralekin aurrera egiteko, eta bertan ondo txertatuta egoteko euskara eta gainerako dimentsio guztiak. Horregatik, azaroaren 4ko manifestaziora joateko deia egiten dugu.