Peio Dufau Ziburuko hautetsiak bere burua aurkeztu du EH Baiko hautagai gisa Frantziako Asanbleako bozetan, seigarren hautesbarrutian. Tokiko borrokak eraman nahi ditu Pariserat.
Zerendako deliberatu du EH Baik Frantziako Asanbleako bozetan aurkeztea?
Euskal Herritik Euskal Herria ordezkatzen duen norbait behar dugu Parisen, bera baita oztopo nagusia, eta ez Paristik Euskal Herria; garrantzitsua zaigu zango bat ukaitea lurraldeko borroketan, eta bestea han, gauzak barnetik mugiarazteko.
Oztopo ezarle horrek araututako jokoan sartzea ez da kontraerranezkoa?
Lege guziak Parisek eramaten ditu. Ikusi da Molac legearekin: gehiengoak nahi ez zuen lege bat bururaino eraman dela. Gero, gobernuak atzeman du bide bat bere parte bat oztopatzeko. Baina, hala ere, ikusten da nahiz eta gure kontra izan anitzetan lurraldeko hautetsi batzuek beren lurraldea defendituko luketela. Erronka anitz ditugu hemen: kultura, hizkuntza, etxebizitza, ekonomia... ez da haiek babesteko beste biderik. Euskarak gibelaldia bizi du azken urteotan, babes legalik ez baitu. Hitzetan gehiengoa gure alde da, baina ekintzetan ez da mugitzen.
Justuki, zein dira zuen proposamenak hizkuntza politika baten garatzeko Ipar Euskal Herrian?
Lehentasuna da euskararen ofizialtasuna. Badirudi denak ados direla Frantziako Konstituzioa aldatzeko eta tokiko hizkuntzen ezagutarazteko: frantsesa dela hizkuntza bakarra idatzi baitzuen Alain Lamassourek, omen ingelesari aitzi egiteko. Baina gaur egun baliatzen da Frantziako beste hizkuntzen kontra. Gero, elkarte eta egitura guzien sare lana beharrezkoa da dakitenek erabiltzeko eta ez dakitenak ikastera eramateko.
Azterketa garaia da.
Lehentasun bat da azterketak euskaraz egin ahal izatea. Kolera handi bat bada. Guraso naiz, eta ez dut hori ulertu eta onartzen ahal. Hitzarmen hori aplikatu baizik ez da egin behar. [Vincent] Bruri erran diot berak ez zuela fitsik egin. Denek euskara babesten dute hizkuntza gisa, baina gero kuraiarik ez dute. Horregatik behar ditugu deiadarra jotzeko prest diren diputatuak
Zein egituraketa instituzional aldarrikatzen duzue?
Hirigune elkargoa lehen urrats bat izan da lurraldeari estatus berezi bat emateko. Behar dira pertsona batzuk herriko etxeetan, aski lan baitute hor, eta beste batzuk bihar izanen den Iparralderako estatutu berezi horretarako.
Eta Euskal Herriari begira?
Nahikoa ez, baina lehen urrats bat litzateke autonomia estatutu hori, Korsikan bezala, egun bakarrean ez baita posible dena lortzea. Bigarren urrats batean, aspalditik eraikitzen ari garen estatutu berezi horri esker, errazago litzaiguke lotzea EAErekin eta Nafarroarekin. Akitania-Euskadi eta Nafarroaren arteko loturak ordeztuko genituzke. Europak babesten ditu horrelako elkarlanak. Adibidez, hemengo ikasleak errazki joan daitezen ikastera Hego Euskal Herrirat.
Hemengo gaiak Pariserat eraman nahi dituzue. Bertzeak bertze, presoena. Nola?
Aitzineko mandatuan Sylviane Alaux eta Colette Capdeviellek jadanik gaia Pariserat eraman zuten. Asanblea nazionalean eztabaidatu genuen gaia Bake Bidean nintzelarik. Presoak lehenbailehen aska ditzatela; Jakes Esnal eta Ion Parotek duela hamabi urte eskura baitzezaketen baldintzapeko askatasuna. Onartezina da.
Bigarrenik, behar da justizia trantsizionala plantan ezarri, gaia menperatzen duen norbaitekin. Irlandako eredua badugu hor. Hirugarrenik, egia behar da gatazka garai horretaz: Popori zer gertatu zaio? Jon Antzari? GALi buruzko guziak argitu... Bake justu eta iraunkor baterako egia beharrezkoa da. Adibidez, Espainiako lehen ministroak ez du aitortu Espainiaren egitekoa Gernika eta Durangoko bonbardaketetan.
EH Baiko diputatu batek zertan eragin lezake etxebizitza eta lurraren arazoan?
Ezin du gehiago nehork merkatua menperatu, arau aldaketa orokorra bultzatuko luke. Duela hamarkadak ari garela deiadarka: «Kasu! Ez sobera eraiki kostaldean, eta kasu bigarren etxebizitzei, eskua galduko baitugu». Horretan gaude orain. Denak ados dira gurekin. Erotzen nau Bruri entzuteak gauzak aldatu behar direla, deus ez duelarik egin! Anitz zabaltzen ari da borroka hori Alda, Lurzaindia eta halako mugimenduei esker.
Beraz, EH Baiko diputatuak hemen eraikitzen diren gogoetak Parisera eramanen ditu. Etxebizitza bat bakoitzarentzat: hori da lehentasuna; ez, ordea, bigarrena. Bigarrenik, Korsika eta Bretainian bezala, egoiliar estatutua lortzea. Abertzale ez direnek ere bat egiten dute orain gurekin. Aitzindariak izan gara gai hauetan; adibidez, zerga igoerari dagokionez bigarren etxebizitzentzat, zioten erradikalegiak ginela, baina orain denek aplikatzen dute. Tokiko borrokekiko elkarlanetik edanez eraikiko dugu biharko Euskal Herria.
Frantziako kanpainako gai nagusietakoa da erosahalmenarena. Zer duzue proposatzen?
Gutieneko soldata igatea. Frantziako ezkerrekin guziz bat egiten dugu. Lan egiten duena lanetik bizi dadin, orain ez bezala. Bigarrenik, erretreten erreforma. Lana banatu behar da, eta 60 urtetan erretretara joan. Lan arauak aldarazi behar dira, funtzionarioak ez direlako iristen: ospitale, herriko etxe, hezkuntzan... baldintzak txarrak baitira edo ez aski ordainduak. Erizainak Alemanian baino askoz gutiago kobratzen du hemen, adibidez.
Zuen hautesbarrutian NUPES Frantziako ezkerraren koalizioa aitzinatuko balitzaizue, zer eginen zenukete bigarren itzulian? Ba duzuea harremanik haiekin?
Ekologistekin bagenuen harremanik, nahiko irekiak baitira lurraldeetako borrokei eta euskarari. Aldiz, Melanchonen taldeak dena Paristik begiratu eta menperatzen du. Molac legearen kontra egin zuen, adibidez. Beharbada tronpatzen naiz, baina ez dut uste aitzinatuko zaizkigunik. Azken urteetako hauteskundeetan ezkerreko lehen indarra izan baikara urrundik. Ez dugu haiekin harremanik, ez. Ezkertiarrak gara; Parisen bagenuke zer mintza, baina hemen ikustekoa da. EH Baik ez die babesik emanen dohainik, baitakigu zailtasunak izanen dituztela lurraldea defenditzeko.
Ingurumenari begira, zer proposamen duzue?
Bost urte galdu dira Frantzian. Lege bat pasatu dute: lurraldeari diote gasa gutiago isurtzeko, gehiegi kutsatzen dituzten autoak debekatuz; baina horrek dakar bazterketa soziala, auto berririk ezin erosi dutenekiko. Gobernuak ez du deus erraten, adibidez, Euskal Herritik pasatzen diren hamabi milioi kamioiei dagokienez. Guk hori galgatu nahi dugu burdinbideetako garraioa indartuz, auto metaketak arinduz, trenbide berririk eraiki gabe, AHTaren kontra baikaude errotik. Kutsatzaileei ordainarazi nahi diegu, tokiko garraio garbia eraikitzeko haien diruari esker. Autobideetako garraioa bikoiztu baita hogei urtez.
