Klima larrialdiari aurre egiteko nazioarteko lehen hitzarmena izan zen Kyotoko Protokoloa. 1997an onartu zuten estatu sinatzaileek, itunari izena eman zion Japoniako hiri horretan, baina urteak behar izan zituzten abian jartzeko. 2005eko otsailaren 16an hasi zen ezartzen, eta, beraz, joan den igandean bete zituen hogei urte indarrean. 1997tik 2005era, protokoloa nola ezarri negoziatu zuten herrialdeek, eta elkarrizketa horietan parte hartu zuen Maria Jose Sanz Sanchez BC3 Klima Aldaketa Ikergai zentroko zuzendariak (Valentzia, Herrialde Katalanak, 1963). Klima larrialdiaren eta hari aurre egiteko politiken bilakaeraz aritu da.
Kyotoko Protokoloa indarrean sartu zen eguna mugarri bat izan zen?
Izatez, protokoloaren abiapuntua [NBE Nazio Batuen Erakundearen] Rio de Janeiroko konferentzia izan zen, 1992koa. Orduan, hedabideetara egin zuten jauzi ingurumenaren auziak eta jasangarritasunari buruzko kezkak. Kontua zen ez zegoela mekanismorik Klima Aldaketari Buruzko Konbentzioan jasota zeuden helburuak betearazteko, eta horregatik erabaki zen helburuak betetzera bultzatuko zuten erremintak sortzea. Kyotoko Protokoloa izan zen eratu zen lehena.
Zer ekarpen egin zuen?
Helburu jakin bat ezarri zuen: berotegi gasen emisioak %5 murriztea munduan, 1990eko datuekin alderatuta [2012rako]. Ondoren hasi ziren negoziazioak, argitzeko nola egiaztatuko zen zenbateraino ari zen betetzen helburua. Estatuek emisio murrizketen berri eman behar zuten, datu horiek berrikusi egin behar ziren, eta horrek guztiak araudi bat eskatzen zuen, konbentzioak adostasunez onartu behar zuena.
Nolako garrantzia izan du Kyotoko Protokoloak klima larrialdiaren aurkako borrokan?
Kyotoko Protokoloa sortu ez balitz, ez genuke jakingo herrialdeek zenbat berotegi gas isurtzen duten ere, ez genuke izango haiek alderatzeko modurik. Ez litzateke mekanismorik egongo herrialde garatuen emisioak urtero baieztatzeko, ezta trebakuntzarik ere garabidean diren herrialdeak halako emisioak neurtzen hasteko. Protokolorik gabe, ez zen posible izango Parisko Hitzarmena. Itun hori Kyotoko Protokoloaren osteko akordio bat da, protokoloaren helburuetatik harago joan ahal izateko adostua.
Abenduan beteko dira hamar urte Parisko Hitzarmena sinatu zenetik. Hamar urteren ostean, zer iritzi duzu haren betetze mailari buruz?
Nik uste dut mugarri oso interesgarria izan zela, Parisko Hitzarmenean emisioak murrizteko konpromisoa ez delako soilik herrialde garatuena: garabidean diren herrialdeena ere bada, eta hori aurrerapausoa da. Kontua da ez dagoela murrizketa jakin bat zehaztuta, protokoloan ez bezala. Herrialde bakoitzari uzten zaio bere helburua zein den erabakitzen, eta helburu horiek bost urtean behin berritu behar dira, gorantz. Ezin dira atzerantz joan. Akordioak baditu abantaila batzuk gutxien garatuta dauden herrialdeentzat, gaitasun mugatuagoa dutelako, baina gainerako guztiek beren konpromisoak zehazten dituzte, argitara ateratzen dituzte, eta bete egin behar dituzte.
Hasiera batean, hitzarmenaren sinatzaileek otsailaren 10erako aurkeztu behar zituzten klima larrialdiari aurre egiteko plan berrituak, baina %95 ez dira garaiz iritsi, eta data irailera atzeratu du NBEk.
Aurten plan horien bigarren bertsioak aurkeztu behar dituzte, NDC [National Determined Contributions] edo Ekarpen Nazional Zehatzak direlakoak. Aurrekoan ere atzeratu ziren horiek aurkezterakoan. Garrantzitsuena da hurrengo COPerako [klima aldaketari buruzko NBEren goi bilerarako] prest egotea —azaroaren 10etik 21era egitekoa da—.
«Kyotoko Protokoloa sortu ez balitz, ez genuke jakingo herrialdeek zenbat berotegi gas isurtzen duten ere»
Aurtengoa 30. COP biltzarra izango da, Brasilen, Belem hirian. Zer garrantzi izango du?
2025a urte funtsezkoa izango da nabarmendu dadin 1,5 graduren helburua betetzeko egin behar den trantsizioa aukera bat izan daitekeela munduko herrialde askorentzat. Uste dut Brasilek gaitasun dezente dituen gobernu bat duela eta ahaleginduko dela ideia hori mahai gainean jartzen: trantsizio hau aukera bat da aldatzen ari diren herrialde askorentzat, eta nitxo ekonomiko berriak aurki ditzakete egoera jasangarriago batean, baliabideak hobeto banatuta, eta abar. Hala bada, gauza oso interesgarriak atera daitezke. Nire iritziz, Brasilek ahalegin handia egingo du COP biltzarrak emaitzak izan ditzan bide horretan.
Aditu batzuek auzitan jarri dute COPen funtzionamendua, eraginkorra ez dela iritzita, eta erreforma sakon bat eskatu dute. Zer iritzi duzu?
Nik uste dut ezjakintasun handia dagoela. Konbentzioak adostasun bidez funtzionatzen du. Horrek esan nahi du beto eskubide bera dutela AEBek eta itsaso azpian desagertzear den Pazifikoko uhartedi batek. Boteretsuenek beti menderatuko dute arau bidezko edozein prozesu, baina, kasu honetan, abantaila da txikienek ere beto eskubidea dutela. Adostasunen abantaila da errazagoa dela akordio bidez lortutako konpromisoak ezartzea, batzuk atzean utzita hartzen diren konpromisoak baino.
Nik nahiago dut adostasun bidez izatea. Herrialde batzuek urte asko daramatzate kexaka herrialde txiki batek zer egin behar duten esaten dielako edo beren proposamenak blokeatzen dituztelako. Nahiago dute bozketa bidezko sistema bat. Baina konpromiso klimatikoen prozesu hau honaino iritsi bada, kontsentsuari esker iritsi da. Hala izan ez balitz, ez ginen honaino iritsiko.
Zeintzuek izan behar dute ekintza klimatikoaren lehentasunak?
Ekintza klimatikoan mugimendu handiak gertatzen ari dira jada, norabide jakin batean; industriaren aldetik ere bai. Nik uste hori gelditzea zaila dela. Agian ez da gertatuko batzuok nahi dugun bezain azkar, baina garrantzitsuena da ez gelditzea, norabide horretan jarraitzea, zeren, bide horri eusten bazaio, une batetik aurrera aldaketa azkartu egingo baita. Eredu energetikoaren aldaketa gauzatzen hasia da. Oztopoak egongo direla? Bai noski, baina gauza batzuk jada ezin izango dira gelditu.
Munduaren iazko tenperaturek 1,5 graduren langa gainditu zuten, 2023koek ezarritako marka apurtu zuten, eta 2025a bide beretik hasi da, joan den urtarrila inoiz neurtu den beroena izan baita. Aditu batzuk kezkatuta agertu dira Lurra uste baino azkarrago ari delako berotzen.
Modu sinple batean esateko, sistema klimatikoan badira bero gordailu batzuk, baina une batetik aurrera ez dira gai gehiago xurgatzeko, eta hori atmosferan nabaritzen da. Adibidez, ozeanoak dezente berotu dira, eta, beraz, ezin dute indargetzaile funtzioa egiten jarraitu atmosferako tenperatura azkarrago igo ez dadin.
Baina agian kezkagarriena ez da hori. Muturreko fenomeno meteorologikoak ugaritu egingo dira, eta eragin askoz ere zuzenagoa dute gizartetan. Horrek adierazten duena da ondorio saihetsezinei aurre egin beharko zaiela, eta, beraz, ezinbestekoa dela egokitzeko neurriak hartzea.
Eremu ezezagun batean gaude, zenbait adituk ohartarazi duten bezala?
Ez da gauza berria eremu ezezagun batean gaudela. Egia da zientziak aurrerapausoak eman dituela eta etorkizunerako proiekzioak egiteko gaitasun handiagoa duela. Dena den, beti izango dugu nolabaiteko ziurgabetasuna.
Nik uste dut bideari eustea dela garrantzitsuena. Prozesuen norabidea aldatzeko, aldaketa sistematikoak behar ditugu. Eredu energetikoan, bere osoan, eraginkortasun energetikoa ere oso garrantzitsua da, kontsumitzen duguna benetan behar dugun ala ez aztertzea... Sistema osoa aldatu behar da, ez soilik energia iturria. Garapen jasangarriaren helburu guztietan pentsatu behar da.
«[COP30 biltzarrean] Brasil ahaleginduko da mahai gainean jartzen trantsizio hau aukera bat dela aldatzen ari diren herrialde askorentzat»
Aldaketa sistemikoak behar badira ere, erregai fosilak baztertzea da klima larrialdiari aurre egiteko gakoetako bat. Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, orotara, energia kontsumo gordinaren %9 inguru estaltzen dute berriztagarriek; Nafarroan, %20tik gora. Zer iritzi duzu?
Joera goranzkoa da. Kalterik eragin gabe zabaldu behar dira berriztagarriak, eta energia jende guztiarentzat eskuragarriago jarriz. Uste dut zabalkundea martxa onean doala.
Gizarteko sektore batzuek berriztagarrien zenbait azpiegitura proiekturen aurka egin dute, ingurumenean duten eraginagatik eta negozio ereduagatik.
Lurraldearen planifikazioa beti da tentsioan dagoen auzi bat, eta berriztagarrien zabalkundeak tentsio elementu bat gehiago dakar. Kontua da nola pentsatzen dugun lurraldea orokorrean. Zer-nolako lurraldea nahi dugun, zergatik, eta zer dakarren lurralde eredu batek eta besteak. Hori eragile guztiekin hitz egin behar da, mundu guztiak jakin dezan zer jokaleku posible dauden, eta eztabaidatu dadin zein diren aldeko eta kontrako puntuak, azkenean adostu ahal izateko zer-nolako lurraldea nahi dugun.
BC3 2008an sortu zen, klima aldaketa aztertzeko. Zein dira erakundearen lehentasunak?
BC3ren helburua da ahalik eta informazio esanguratsu gehien eskaintzea, erabilgarri izan dadin trantsizioa bultzatzeko erabakietan eta jasangarritasunarekin lotutako gainerako erronketan.
Zer irizten diozu orain arte egindako lanari?
Nik uste dut BC3 zentro oso interesgarria dela, diziplina askotarikoak biltzen dituelako, eta hori beharrezkoa da arazo konplexuei heltzeko, klima aldaketaren kasuan gertatzen den bezala, gizartearen alde askori eragiten dielako. BC3ren abantaila da zentroan bertan elkarren osagarri diren jakintza arloak ditugula eta horrek baliagarriago egiten gaituela aldaketa sistemikoetarako esanguratsua den informazioa eskaintzeko orduan. Guretzat erronka bat da, ez baita erraza diziplinen artean hitz egitea. Erabiltzen dituzten hizkuntzak desberdinak dira. Baina erronka etxe barruan dugunez, errazagoa da ondoren modu integralago batean erantzutea. BC3n honelako gaiak jorratzen dira: emisio murrizketekin lotutako auziak, klima aldaketari egokitzekoak, jasangarritasunari lotutakoak, auzi globalagoak... Irtenbide sistemikoak bilatzen ditugu.
Zer jarrera duzu klima larrialdiaren inguruan? Optimista zara?
Denok izan nahi dugu optimistak, eta ni ez naiz pesimista klima aldaketari dagokionez. Uste dut era batera edo bestera aldatuko dugula, egokituko garela. Baina pesimista naiz gizarte honen norabide eta hausnarketa faltaren inguruan. Askotan, norbanakoak ere ez du hausnartzen bere ekintzen ondorioei buruz, eta kolektiboak ere ez. Hori aldatu artean, oso zaila izango da gainerako guztia aldatzea.
