Zer moduz zeregin berrian? Nondik hasi zara lanean?
Lur hartzen. Nire mundua, justizia administrazioarena, oso ezberdina zen. Eusko Jaurlaritzan, eguneroko martxa ezagutzen ari naiz; dena da berria. Amaitu da fase hori; ohitzen ari naiz.
Lurreratu ostean, zein ondorio atera duzu?
Banituen ideia batzuk, mundu honetan murgilduta nengoelako. Justizian, espetxe legeria nire eguneroko tresna zen: interpretatzea eta aplikatzea. Bestalde, nire eskarmentuarengatik, harremana izan dut hirugarren sektoreko erakundeekin, nire bizitza pribatuan harremanak izan ditut espetxeekin... Espetxeen mundua ezaguna zitzaidan. Hasierako lana izan da zenbait ideia eta iradokizun egitea, azaltzeko zeintzuk izan daitezkeen lehen pausoak. Hasieran beti errepikatzen zen gizarteratzea, baina sakondu egin ditut, eta ezagun diren giltzarri batzuk landu ditugu.
Asteartean Zaballan izan zineten. Nola ikusi duzu?
Harreman estua izan dut hango arduradunekin. Nire lehen irudipena da pixka bat desitxuratuta dagoela COVID-19arengatik; sartu izan naizenean ikusten duzu jendea hara eta hona; asteartean ez zen horrelakorik ikusten. Bestalde, nahiz eta espetxe bat izan, arrunt samar ikusten da bizitza han; batzuk tailerrean lanean, beste batzuk medikuarekin, beste batzuk ziegan... Betiere, kakotxen artean, askatasunez gabetzea oso gogorra delako. Beharrezko gaitz bat da espetxea; beharrezkoa da, baina mundu perfektu batean ez litzateke egokiena.
Kartzela berria da, baina hirigunetik urrun dago. Gauza bera gertatuko da Zubietarekin. Nola uztartzen da urruntasun hori gizarteratzeko asmoarekin?
Kontuan hartzekoa da zaila dela hirigune batean jartzea, herritarrek ez dutela nahi izaten espetxe bat etxe ondoan; aurreiritziak daude. Komunikazioak hobetu beharko dira. Zaballaren kasuan, pentsatua daukat Gasteizekin eta beste hirigune batzuekin komunikazioak hobetu behar direla; begiratu beharko dugu zer-nolakoak dauden, gizarteratzeko neurriak hartu behar badira, garrantzitsua delako hori.
Basaurikoa; hirigunean kokatua, baina azpiegitura zaharra.
Bilbotik oso hurbil dago, oso ondo komunikatuta, metroa gertu dauka... Baina oso zaharra da, eta oraindik ez dugu argi ea aldatu behar den, beste espetxe bat eraiki behar den... Iritzi kontrajarriak daude. Ni bizkaitarra naiz, eta pentsatzen dut: nola eraiki espetxe bat Bizkaian inolako arazorik gabe? Pentsatu zen, esaterako, Leioan egitea, baina berehala arazoak sortu ziren.
Euskal jatorriko ehunka preso daude Euskal Herritik kanpo; horiei dagokie euskal kartzeletan egotea, baina ez dago lekurik. Nola bermatu aukera hori?
Ez dakigu zehazki zenbat dauden, aztertu beharko dugu urriaren 1erako zenbat dauden Euskal Herritik kanpo. Ez dago garbi lekurik ez dagoenik. Gertatzen da batzuek, kanpoan egon eta Euskal Herriratzeko eskubide hori izan arren, beren harremanak Sevillan edo Caceresen dituztela... Datuak kontrastatu beharko ditugu pertsona horiekin, agian ez zaielako interesatzen etortzea. Poliki-poliki egin behar da; badugu harremana Espetxe Erakundeetako idazkari nagusiarekin. Badago lege bat, 1984koa, koordinatzeko; espetxeetako mundua ere globala da, eta ikusi beharko dugu.
Zer moduz Espetxe Erakundeekin?
Orain, zeharo aldatu da Angel Luis Ortiz idazkari nagusiarekin; nire lankidea da, nire oposizio garaikoa; oso ondo ezagutzen dugu elkar. Bera ere zenbait neurri hartzen ari da gure ereduaren antzekoak, eta nabaritzen ari da. Guretzat ere errazagoa izango da egin behar dugun lana. Ikusten ari da zenbait kasutan.
Bada sintonia, beraz.
Guztiz. Atzo hitz egin nuen harekin; egunero hitz egiten dugu. Espetxeetako zuzendariekin ere bai, hasierako fasea ondo burutzeko.
Eredu berriaren ezaugarrietako bat da erregimen irekiak protagonismo handiagoa izatea. Zer gogoeta dago horren atzean?
Hobe da erdi askatasuneko erregimenak zabaltzea, frogatuta baitago pertsona bat erregimen horren bidez ateraz gero gizarteratzeko prozesua arrakastatsuagoa izango dela eremu itxi batetik ateraz gero baino.
Erdi askatasuneko erregimen hori presoen %25ek dute egun, eta %40ra handitu nahi duzue. Zergatik kopuru hori?
Zenbait azterlanen arabera ezartzen den erronka bat da. 2019an, aditu talde batek egin zuen lan bat, eta hor agertzen zen %40ko helburua. Orain, Nafarroak beste azterketa bat egin du, eta berriro ere %40ko xedea agertzen da. Aztertuz Europan dauden joerak, lor daitezkeen helburuak dira. Emakumeen kasuan, %50era hel daiteke, ikusita zer-nolako delituak egiten dituzten eta delitu horien atzean zer inguruabar dauden.
Esan izan duzu jendeari esplikatu egin behar zaiola: erdi askatasuna ez dela askatasuna. Pedagogia falta da?
Entzuten da askatasuna, eta uste da libre daudela. Azaldu behar da erregimen horretan presoa zigorra betetzen ari dela, betebeharrak dituela, kontrolatuta dagoela. Ordutegi bat daukate, eta presoek nahi izaten dute egoera hori amaitzea. Orain gutxi arte, erdi-askatasun batean egon gara, neurri batzuekin. Zuk agian isun bat jasoko duzu, baina presoentzat, mehatxu bat da: betebehar hori urratuz gero, kartzelara itzultzen dira. Pedagogia beharko dugu.
Beste xede bat da bost urte arteko zigorrak dituztenak erdi askatasunean sailkatzea. Baina zabalduta dago bi urtetik gorako zigorrekin kartzelara joatea. Nola bete liteke asmo hori?
Espetxe legeriaren interpretazio bat da. Gurea oso legeria murritza da. Bi urteak denbora gutxi dira; beste herrialde batzuetan, normala da epaileen esku uztea bost urtetik beherako zigorrak bertan behera uzteko gaitasuna (ez kasu guztietan). Epaileen egunerokoan, ikusten duzu bi urtetik gorako zigorra badu ezin duzula kartzela saihestu. Ez diogu kasu guztietan eman behar denik, eman daitekeela baizik, kartzela ez bada beharrezkoa. Epaile batek aukera hori izango balu, seguru asko ez luke horrelako neurririk hartuko.
Baina erabaki horiek zigorra betearazteari dagozkio; epaileen esku daude. Eta epaileek barneratu beharko dute filosofia hori.
Bai; azalduko dugu zergatik. Oso kasu bereziak izango dira. Espetxeetako arduradunek proposa dezakete neurri hori; gero egon daiteke helegite bat, eta gerta daiteke espetxe zaintzako epaitegiak bertan behera uztea erabakia. Horregatik, kontuan hartu beharko ditugu epaileen iritziak, kontraesanik egon ez dadin.
Espetxe zaintzarako bada epaile bat EAEko Auzitegi Nagusian, baina motibazio politikoko presoak Auzitegi Nazionalaren pean daude. Horrek sor al dezake desorekarik presoen artean?
Bai. 2003ra arte ez zen horrela. Baina guk kontuan hartu behar dugu hori ez dela aldatuko. Agian onena litzateke, eta zenbait doktrina egilek aldarrikatu dute bertan behera uzteko 2003ko erabakia, baina guk kontuan hartu behar dugu ezinezkoa izango dela.
Horrek zer esan nahi du?
Legeria ez da bera. Terrorismo delituentzat ñabardurak daude; kontuan hartu beharko ditugu. Baldintza horiekin jokatu beharko dugu.
Zer ekarpen jaso duzue hirugarren sektore sozialeko erakundeetatik?
Esan diegu haiekin lan egin nahi dugula. Lan handia egin dute inolako eskumenik gabe; zenbait hutsune estali dituzte. Benetan aurrerakoiak izan gara.
Gizarteratze ereduak esan nahi al du segurtasun funtzionarioak urritzea eta psikologoak, gizarte langileak… ugaritzea?
Oraindik aztertzen ari gara. Ez dut uste inola ere lantaldea txikituko dugunik.
Tratamenduko funtzionario gehiago izateko, funtzio publikoko lanpostuak atera beharko lirateke.
Seguru asko. Pentsatzekoa da baietz. Aztertu beharko dugu zer behar dauden. Funtzionarioak urduri daude, noski, eta logikoa da. Baina esan diet ez dela kezkatzekoa haien egoera.
Aurkeztu zenituen lan ildoen artean dago genero ikuspegia lantzea. Zer egin nahi duzue arlo horretan?
Iritzi kontrajarriak daude. Egoera ezberdina da hiru kartzeletan. Basaurin ez dago modulu itxirik emakumeentzat, eta, beraz, urrunago daude. Hori arazo bat izan daiteke, eta konpondu beharko dugu. Zaballan, emakume gehienak Bizkaikoak dira. Nola egingo dugu? Andreentzako modulu bat egin daiteke Basaurin, komunikazioa hobetu Bilbo eta Zaballa artean, etxebizitza bat prestatu Bilbon egon daitezen... Martutenen hartu dituzte neurriak, baina lekuak mugak ditu. Azterketa bat egin behar dugu genero adituekin, ikusteko espetxe bakoitzean zer-nolako arazoak dauden genero ikuspegitik. Egoera ezberdina izango da, eta zenbait neurri hartu beharko dira genero ikuspegia indartzeko.
