Eraso eta hilketa matxistei erantzuteko protokoloak dituzte Euskal Herriko instituzioek eta mugimendu feministak. Ohar instituzionalak, elkarretaratzeak eta manifestazioak izan dira bortizkeria horiei erantzuteko tresna azken urteotan. Haien inguruan hausnartu beharra identifikatu dute zenbaitek, tartean Nafarroako Indarkeria Sexistaren Aurkako Emakumeen Plataformak. Taldeko kide da Iratxe Alvarez (Barakaldo, Bizkaia, 1978), eta, haren irudiko, jendeak «tentsioa galdu du». Ordea, hori ezinbertzekoa zaio, baita «ardura politikoa» ere.
Indarkeria matxistari erantzuteko protokoloak baditugu, instituzioetan zein talde feministetan. Nolakoa da erantzun hori, gaur egun?
Gu horri bueltak ematen gabiltza aspaldian, zer-nolako erantzuna ematen dugun eta baliagarria den edo ez. Azken urte hauetan, eta ez zaigu txarra iruditzen, instituzioek gure diskurtsoa bereganatu dute. Horrek badauka alde ona: adibidez, gaia sozializatzeko aukera gehiago ditugu haien bitartez. Konkretuki, sanferminei dagokienez, lortu dugu baliabideak jartzea sexu erasoak gertatzen direnean. Halere, instituzioek ez dute beharko luketen beste egiten.
Arazoa da, gure ustez, emakumeen kontrako indarkeria ez dela hartzen transbertsaltzat. Irudipena dugu partxeak baino ez dituztela jartzen, baina ezin da indarkeria jorratu edozein delitu izango balitz bezala. Badauka testuingurua, eta horri guztiari ekin behar diogu. Eta, alde horretatik, instituzioek oraindik ez dute erabaki hori hartu. Beste politiketan ez dago ikuspuntu feministarik.
Nola erantzun birpentsatzeko ordua dela uste duzue?
Aurrerapauso asko egon da, batez ere gizarteratze horretan, indarkeria zer den ulertze horretan. Baina irudipena dugu azken urteetan falta zaigun bakarra zera izan dela, [festetako] egitarauan agertzea noiz egin behar den kontzentrazioa. Zerbait folkloriko bilakatu da. Egia da lehenengo urteetan oso zirraragarria zela eta bazegoela haserrea, eta oraindik ere badago haserre hori, baina orain bada zerbait egin beharra dena; ildo horretatik, nik uste dut jendeak tentsioa galdu duela, eta tentsionamendu hori guztiz beharrezkoa da. Bestela, berriz gaude hasieran bezala: gertatzen diren gauzatzat dauzkagu erasoak, kontzentrazio bat egiten dugu, eta hurrengo egunean ez dakit zenbat eraso gehiago egoten dira, eta hurrengoan berdin.
Gogoeta hori egitean, identifikatu beharko litzateke zein den instituzioen eta herritarren ardura, indarkeria matxistari aurrea hartzeari dagokionez?
Guk beti planteatzen duguna zera da: zertarako egiten dugu protokoloa? Zein da helburua? Helburua da jendeari gune bat ematea haserrea adierazteko? Interpelazio zuzena egitea instituzioei? Edo nor interpelatzen dugu? Hori baldin bada helburua, nahikoa da kontzentrazio bat egitearekin? Helburua da komunikabideetan agertzea protesta egin dugula Euskal Herri osoan? Hori guztia birpentsatu behar dugu.
Mugimendu feministak bere bidea egiten du, eta instituzioek berea. Batzuetan elkarlana posible da, besteetan ez. Halere, nik uste dut instituzioek beren prozesua egin behar dutela, eta benetan pentsatu inporta zaien edo ez gizartearen erdia horrela bizitzea. Emakumeak izango ez balira, beste parametro batean hitz egiten arituko ginateke.
«Instituzioek beren prozesua egin behar dute, eta benetan pentsatu inporta zaien edo ez gizartearen erdia horrela bizitzea»
Beraz, zuen ustez, agenda publikoan eta politikoan ez dute eragin nahikoa bortizkeria horiek guztiek?
Nire ustez, gero eta gutxiago. Hori gure kontzentrazioetan ere ikusten dugu: emakumea oso gertukoa baldin bada, jendea gehiago ateratzen da kalera; bestela, nik uste dut badagoela normalizazio puntu bat. Eta instituzioen aldetik ere bai. Pasaian izandako azken erailketa matxistan, adibidez, ardura falta izugarria egon da. Ulertzen dugu oso zaila dela aurre egitea, baina ardura politikoa duten horiek esatea denak ongi funtzionatu duela… Argi dago zerbaitek ez duela ongi funtzionatu.
Badakigu indarkeria matxista oso konplexua dela, salaketak erretiratzen direla, emakumeek beldurra dutela, eta, askotan, nahiz eta salaketa ez kendu, emakumeek arrazoi oso ezberdinengatik onartzen dutela gizon horiek haien bizitzara bueltatzea. Baina horrek ez die ardura kentzen instituzioei, zerbaitek ez baitu funtzionatzen: heziketa izan liteke, kontzientziazio falta, sare falta…
Nola lor daiteke indarkeria matxistak agenda gehiago baldintzatzea?
Sanferminetako protokoloarekin, adibidez, nire ustez oso argia izan da eboluzioa: hau lantzen hasi ginenean, jaiak zirelako gertatzen ziren gauza batzuk ziren erasoak, bainaoso kontzientziazio handia egon da, eta jendeak ulertu du ez dela halakorik gertatu behar eta ez dela normala. Egia da oraindik ere gertatzen direla, baina jendeak erantzuten du, momentuan ere adi daude.
Ordea, azken urteotan oso zaila egiten ari zaigu ulertzea erasotzaileak gutakoak direla, eta hori da gakoa. Zer gertatzen da kuadrilla batean bikote bat banatzen denean eta emakumeak esaten duenean tratu txarrak zeudela? Normalean, kuadrilla erdibitzen da. Baina ezagutzen ez dugun gizon bat izango balitz, ez litzateke gauza bera gertatuko. Hor eskua sartzea zaila da, hankaz gora jarri behar da sistema guztia, eta protokoloak birpentsatzeko orduan hori ere kontuan izan behar da.
«Zer gertatzen da kuadrilla batean bikote bat banatzen denean eta emakumeak esaten duenean tratu txarrak zeudela? Normalean, kuadrilla erdibitzen da. Baina ezagutzen ez dugun gizon bat izango balitz, ez litzateke gauza bera gertatuko»
Zer erresistentzia izanen lituzke protokoloen horrelako birplanteamendu batek?
Erresistentzia handiak ekartzen ditu. Instituzioak interpelatzen dituzunean eta esaten diezuenean ardura dutela, eta gauzak egin behar dituztela, deserosotasun hori agertzen da. Baina ez bakarrik instituzioetan, gizartean ere bai: guk planteatuko bagenu, eta planteatu dugu inoiz, kontzentrazioa izaten den bitartean taberna guztiak itxita egotea, hemen ez du ia inork ixten. Hori bai, kartela atean, esanez hemen ez dela eraso sexistarik onartzen. Baina gero peñek eta lau tabernak ixten dute, eta beste guztiak zabalik egoten dira. Esaten digute sanferminak direla eta ezin dutela halakorik egin. Eta guk udalari planteatuko bagenio eraso bat gertatzen bada jaiak bertan behera uzteko, hori ez da gertatuko. Diru kontu bat ere badelako hau: interes asko daude, eta interes ekonomikoak pisu handia dauka. Herri batzuetan, txosnagunea ixten da hirugarren erasoan edo intentsitate altuko eraso batean. Horrek esan nahi duena ikaragarria da: ixteko momentuan, liskarrak batzordearen barruan… Ez da erraza, baina alternatiba zein da? Orain arte bezala jarraitzea?
Nolako garrantzia du erasoei erantzuna emateko orduan instituzioek eta zuek bezalako taldeek elkarrekin lan egiteak?
Lortu behar duguna zera da, elkarrekin lan egitea, baina instituzioen eta mugimendu feministaren arteko independentzia mantentzea. Horrez gain, ezin dena gertatu zera da, erabaki instituzionalak aldian aldiko gobernuaren borondatearen esku egotea: hartzen diren erabakiak eta protokoloak mantendu behar dira alderdi bat egon edo beste egon; bestela, haien esanetara zaude. Dena dela, batzuetan elkarlana ezinezkoa da: udalek baliabiderik ez dutelako, interesik ez dutelako, gatazka sortzen delako... Egia da beti muga bat dagoela, eta orain irudipena badugu ezagutzen ditugun protokolo horiek mugara iritsi direla, eta beste buelta bat eman behar diegula.
«Ezin dena gertatu zera da, erabaki instituzionalak aldian aldiko gobernuaren borondatean egotea: hartzen diren erabaki eta protokoloak mantendu behar dira alderdi bat egon edo beste egon; bestela; haien esanetara zaude»
Muga horraino iritsita, zein dira erronka nagusiak?
Emakumeen kontrako indarkeria eraldatzen ari da: forma eta eredu ezberdinak daude. Gazteen arteko indarkeriari heltzea, adibidez, bada erronka handia: nik oso erraz identifikatzen ditut hor gertatzen diren indarkeria mota asko, eta haiek ezin dute. Uste dugu badirela jakinak diren gauzak, baina agian ez: berriz atzera bueltatu behar dugu, eta azalpen argiak eman. Erabiltzen dugun hizkuntzari buruz ere hitz egin behar dugu: mugimendu feministan beti ari gara pentsatzen, eta hitz zoragarri asko asmatzen. Sinpletasuna beharko genuke, eta, guretzat, orain hori guztia berriz aztertzea garrantzitsua da, birpentsatzea.
Lehen aipatu dudana ere bai: nik uste dut momentu honetan oso erronka handia dugula gertuko erasotzaile horiek identifikatzearekin. Konturatu baikara mugimendu feministak esaten zuenean, eta esaten duenean, indarkeria matxista egiturazkoa eta unibertsala dela, egiturazkoa izateak esan nahi duela egitura guztietan dagoela: gure familian, lanean, kuadrillan… Hori onartu behar dugu, eta horren araberako erantzunak osatu.
